Đằng sau châm ngôn Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) là gì?

Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) là một châm ngôn viết lách nổi tiếng nhưng không rõ tác giả. Danh sách tác giả được cho là đã nói thì dài dằng đặc, có thể kể đến như là: Charles Bukowski, Ernest Hemingway, F. Scott Fitzgerald và James Joyce… Dẫu vậy, nguồn gốc không quan trọng bằng ý nghĩa, khi đây là lời khích lệ viết lách nổi tiếng, hữu ích cho những ai chập chững bước vào nghề viết.

Chuỗi bài viết Làm chủ nghệ thuật viết lách là những hướng dẫn căn bản giúp bạn làm chủ kỹ năng viết lách của bản thân.

Ai đã nói Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober)?

Câu nói Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) là một lời khuyên phổ biến cho những ai trong hành trình viết (writing process). Nhiều người cho rằng, đây là câu nói của Ernest Hemingway – một trong những nhà văn lớn nhất của thế kỷ XX, nổi tiếng với phong cách viết đơn giản, súc tích và mạnh mẽ. Nhưng thực tế, Hemingway chưa bao giờ nói câu này, và thậm chí ông còn phản đối việc viết khi say xỉn.

Thực ra, câu nói Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo có nguồn gốc từ một nhân vật hư cấu trong tiểu thuyết Reuben của Peter De Vries, xuất bản năm 1964. Trong cuốn sách này, Reuben, một nhà thơ được xây dựng hình tượng từ Dylan Thomas – một nhà thơ xứ Wales nổi tiếng với những bài thơ lãng mạn và đầy cảm xúc; đã đưa ra lời khuyên này cho một nhà văn trẻ. Reuben nói rằng: Đôi khi tôi làm thơ khi đang say và chỉnh sửa chúng lúc tỉnh táo. Đó là cách duy nhất tôi có thể làm. Nếu tôi viết khi tỉnh táo, tôi sẽ chỉnh sửa lúc đang say, và đó là một thảm họa. Nguyên văn: Sometimes I write drunk and revise sober, and sometimes I write sober and revise drunk. But you have to have both elements in creation — the Apollonian and the Dionysian, or spontaneity and restraint, emotion and discipline.

Câu nói này sau đó được truyền bá rộng rãi và được gán cho nhiều tác giả nổi tiếng khác nhau, như Mark Twain, F. Scott Fitzgerald, Oscar Wilde, và tất nhiên là Hemingway. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy những tác giả này đã nói câu đó, và có thể họ cũng không đồng ý với điều ấy. Hemingway từng nói rằng: Tôi đã có một bài học là không bao giờ uống (rượu) khi đang viết và tiết kiệm chúng lúc xong việc. Nguyên văn: I have learned never to drink while, I_m working and to save it for after I_ve finished the day_s work.

Trong tiếng Việt, không có một cụm từ nào hoàn toàn tương tự với Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) một cách chính xác. Tuy nhiên, có một số câu nói hoặc tục ngữ để diễn đạt ý tưởng tương tự về sự tự do trong sáng tạo và sự tỉnh táo trong chỉnh sửa. Một số câu nói có thể mang ý nghĩa gần gũi là:

– Viết như không người đọc, sửa như không người viết: Ý nói khi viết, hãy viết một cách tự do, không lo lắng về người đọc sẽ nghĩ gì; khi sửa, hãy sửa một cách khách quan, như thể bạn không phải là người đã viết nên những dòng đó.

– Viết bằng cảm xúc, sửa bằng lý trí: Khi viết, hãy để cảm xúc dẫn dắt, nhưng khi sửa, hãy sử dụng lý trí để đánh giá và chỉnh sửa công việc của mình.

Những câu này không phải là thành ngữ cố định trong tiếng Việt nhưng chúng phản ánh tinh thần của việc sáng tạo một cách tự do và chỉnh sửa một cách nghiêm túc, tương tự như ý nghĩa của Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) trong tiếng Anh.

Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) nghĩa là gì?

Khi trích dẫn và áp dụng câu Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo, có 2 cách diễn giải ý nghĩa thật sự, đó là nghĩa đen và nghĩa bóng.

Với nghĩa đen, viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo khuyến khích mọi người nên sáng tạo, viết lách khi dùng chất kích thích (rượu, bia) bởi chúng tạo ra sự hưng phấn, giúp họ khai thác được hết những giới hạn tư tưởng và văn chương mà trước đó không thể; và chỉnh sửa chúng lúc tỉnh táo, bởi khi ấy thì sự chính xác sẽ trở lại, giúp câu cú, ngữ pháp và logic văn chương trở nên đúng đắn, hợp lý hơn. Như vậy, viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo là sự kết hợp giữa sáng tạo lúc hưng phấn và chỉnh sửa lúc tỉnh táo, sự kết hợp ấy tạo nên những tác phẩm vừa bay bổng, đột phá và sáng tạo, nhưng cũng không kém phần chỉn chu, chuyên nghiệp.

Với nghĩa bóng, viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo mang tính ẩn dụ, khuyến khích quá trình viết được thực hiện tự do và sáng tạo, không bị kìm kẹp hay kiểm soát bởi những tiêu chuẩn thông thường. Theo quan điểm này, viết lách say sưa ám chỉ việc lách lách nên được thực hiện theo cách đầy đam mê, không ngại thử thách và bước ra khỏi vùng an toàn; còn chỉnh sửa tỉnh táo nhắc đến lúc biên tập, hoàn thiện tác phẩm thì phải đánh giá khách quan, có hệ thống. Nhiều nhà văn nổi tiếng đã tuân theo quan điểm này, có thể kể đến như là: như Stephen King, J.K. Rowling, Neil Gaiman, và George R.R. Martin.

Vì vậy, châm ngôn Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo đơn thuần là sự gợi mở, không phải nguyên tắc nhất quán áp dụng cho tất cả mọi người. Mỗi nhà văn vốn dĩ sẽ có một cách viết với những chất liệu khác nhau, không ai giống ai; nên với bạn – điều quan trọng là phải tìm ra công thức, cảm hứng phù hợp nhằm phát huy hết khả năng và ý tưởng viết lách của bản thân.

Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) bị phản đối như thế nào?

Dù truyền cảm hứng, viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo vẫn vấp phải những sự phản đối, với 2 ý kiến tiêu biểu dưới đây.

Cổ súy sự liều lĩnh

Hiểu theo lớp nghĩa đen, nhiều người dùng chất kích thích quá mức khi làm việc, không chỉ viết lách mà cả những công việc liên quan đến sáng tạo khác. Hệ quả là, nhiều người không nhận thức được ngữ nghĩa, ý tứ của những điều mình đã viết sau sau hơn say; bên cạnh những hành động không thể kiểm soát được. William Faulkner là minh chứng tiêu biểu cho vấn đề này, nhiều nhà phê bình văn học cũng cho rằng – whisky đã làm suy giảm chất lượng viết lách, khiến văn chương của Faulkner không còn tinh tế và sắc bén như ngày nào.

Đề cao vai trò của chất gây nghiện

Nhiều nhà văn nổi tiếng đa khẳng định rằng, viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo là lời khuyên viết lách tệ hại nhất họ từng nghe. Tiêu biểu như Stephen King đã thừa nhận rằng, cả công việc lẫn đời sống cá nhân của ông đã bị ảnh hưởng tiêu cực rất nhiều từ rượu và ma túy. Có một số tác phẩm được viết trong trạng thái phê cần, khi hoàn tất thì ông không hiểu tại sao những dòng chữ ấy lại được viết ra, và cũng chẳng rõ ý đồ thật sự của tác phẩm ấy là gì. Phải đến khi quyết tâm cai nghiện vào 1987, ông mới có nhiều hơn những tác phẩm thành công và để đời.

Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo (write drunk, edit sober) hữu ích trong hành trình viết như thế nào?

Dù bị phản đối, cũng không thể phủ nhận rằng châm ngôn viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo là lời khuyên hữu ích trong hành trình viết. Bằng cách lượm lặt những ý tứ quan trọng, có giá trị và áp dụng vào quá trình viết của bản thân, bạn sẽ cải thiện kỹ năng viết lên rất nhiều. Dưới đây là một vài gợi ý để thực hiện.

Thừa nhận bản chất ngụy biện của châm ngôn

Trên thực tế, châm ngôn viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo có giá trị nhất định, khi xét trên nghĩa bóng của câu chữ, cụ thể là khuyến khích thực hành viết lách bằng đam mê và sáng tạo, vượt qua khuôn mẫu định sẵn; cũng như chỉnh sửa, biên tập bài viết một cách chuẩn mực, khách quan và không thiên vị. Cân bằng 2 khía cạnh ấy, thì bạn sẽ làm chủ khả năng viết của bản thân, cũng như khai phá được những khía cạnh tích cực, thú vị trong hành trình viết.

Ngoài ra, không nên đọc và hiểu viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo theo bề mặt câu chữ đơn thuần rằng phải say sưa thì mới viết tốt, thì bạn sẽ có thể kiểm soát hành vi và ngôn từ, không làm tổn thương bản thân và những người xung quanh vì những hành vi không kiểm soát. Trên thực tế cũng đã chứng minh, nhiều nhà văn vì say xỉn mà đã ảnh hưởng đến bản thân và người thương yêu xung quanh họ, có thể kể đến như là Jack Kerouac, Charles Bukowski, Edgar Allan Poe, và Dylan Thomas…

Sử dụng rượu bia điều độ

Không thể phủ nhận sự phổ biến của rượu bia trong văn hóa đại chúng, quá trình kích thích sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực nghệ thuật văn học. Việc tránh không dùng rượu bia trong quá trình sáng tác văn chương có thể mang tính cực đoan, kìm nén cảm xúc và hạn chế sự bay bổng, tự do của sáng tạo. Vậy nên, khi viết lách và bạn không thể thiếu chất có cồn, hãy sử dụng chúng thật điều độ, phù hợp, và đảm bảo rằng luôn làm chủ được tình hình. Nhiều nhà văn đã phát hiện ra rằng, nếu không dùng rượu bia, họ sáng tác tốt hơn, có thể kể đến như Stephen King.

Khi sử dụng chừng mực, rượu bia cũng đem lại những lợi ích đáng kể, cụ thể trong việc viết lách. Chúng có thể giúp bạn giảm bớt sự lo lắng, tự ti và ngại ngùng khi viết ra từng câu chữ; chúng cũng giúp bạn mở rộng thế giới quan, nghĩ nhiều và thoáng hơn những điều mà trước đó không dám nghĩ đến. Ở một khía cạnh nào đó, rượu bia cũng hữu ích và tạo ra sự gần gũi, thân thuộc, đời hơn trong văn viết, giúp tiếp cận đúng và đi sâu vào lòng độc giả.

Khi không sử dụng chừng mừng, rượu bia khiến mọi người trở nên thiếu kiểm soát, tàn phá sức khỏe và tạo ra nhiều vấn đề khác. Chúng sẽ khiến bạn mất tập trung, hạn chế khả năng ghi nhớ, phân tích và tổ chức thông tin có hệ thống. Đôi khi, say xỉn còn khiến văn chương trở nên vô nghĩa, lộn xộn bởi câu từ được viết lúc nhà văn không được là chính họ. Và cũng phải kể đến trường hợp rộng hơn, say xỉn còn làm tổn thương gia đình, người thân yêu và ngay chính bản thân của các nhà văn, bằng những hành vi không kiểm soát và họ không nhớ gì sau khi tỉnh rượu.

Vậy nên, điều quan trọng và tuyệt đối tuân thủ khi dùng rượu bia lúc viết lách đó là hãy sử dụng chúng thật điều độ, có chừng mực và có thể kiểm soát. Điều này cũng tương tự với việc không quá lệ thuộc vào chất có cồn để đi tìm cảm hứng sáng tạo, khi còn có nhiều cách để tìm thấy dòng chảy viết lách của bản thân.

Chỉ hiểu theo nghĩa bóng của châm ngôn

Viết lách là quá trình sáng tạo và bạn có thể cải thiện kỹ năng viết văn liên tục theo thời gian. Điều ấy cũng đòi hỏi cách tiếp cận và sáng tạo phù hợp, để khai thác tốt cảm hứng viết lách ngay cả khi không có ý tưởng. Viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo là cách tiếp cận thú vị, hoàn hảo giúp bạn đạt được điều ấy, bằng cách khơi gợi niềm đam mê, phá bỏ những giới hạn trong suy nghĩ và thể hiện chúng bằng ngôn từ. Vậy nên, hãy bỏ qua ngữ nghĩa bề mặt về sự say xỉn khi viết lách, hãy tập trung vào cối lõi giá trị của câu châm ngôn để bạn có thể rộng mở trí tưởng tượng, nhìn thấy được nhiều hơn những hơi thở của cuộc sống để đưa chúng vào văn chương và tiếp cận gần hơn với độc giả yêu quý.

Như vậy, viết lách say sưa, chỉnh sửa tỉnh táo đơn thuần là một châm ngôn khuyến khích sự sáng tạo trong viết lách, văn chương bằng sự rộng mở trong trí tưởng tượng và tâm hồn, chứ không đơn thuần là lời khuyên về uống rượu bia để viết tốt hơn. Đọc và hiểu đúng ngữ nghĩa của câu chữ ấy, sẽ giúp bạn viết tốt, hay hơn mà chẳng cần phải nhấp ngụm rượu nào trên môi.