Tại sao NFT không phải là bong bóng? Hiểu đúng về giá trị và tính ứng dụng

NFT về bản chất là một công nghệ blockchain (chuỗi khối) cho phép tạo ra các token độc nhất, không thể thay thế và có thể xác minh được.

Hiểu đúng về NFT – Không chỉ là hình ảnh JPG

NFT (Non Fungible Token – Token không thể thay thế) đã trở thành một trong những chủ đề gây tranh cãi nhất trong thế giới công nghệ và tài chính số hiện nay. Tuy nhiên, nhiều người vẫn hiểu nhầm NFT chỉ đơn thuần là những hình ảnh JPG được bán với giá cắt cổ trên internet.

Thực tế, NFT là một công nghệ phức tạp và tiềm năng, mở ra những khả năng mới cho việc xác định quyền sở hữu số và tạo ra giá trị thực sự trong thế giới kỹ thuật số. Để hiểu đúng về NFT, chúng ta cần vượt qua những định kiến ban đầu và đi sâu vào bản chất công nghệ, cùng với những ứng dụng thực tế đã và đang được triển khai thành công.

Công nghệ NFT và quyền sở hữu kỹ thuật số

NFT về bản chất là một công nghệ blockchain (chuỗi khối) cho phép tạo ra các token độc nhất, không thể thay thế và có thể xác minh được. Khác với các token truyền thống như Bitcoin hay Ethereum có tính fungible (có thể thay thế lẫn nhau), mỗi NFT mang một mã định danh riêng biệt và không thể nhân bản. Điều này tạo ra khả năng chứng minh quyền sở hữu duy nhất đối với một tài sản số hoặc vật lý cụ thể.

Công nghệ NFT hoạt động dựa trên smart contract (hợp đồng thông minh) được lập trình trên blockchain. Khi một NFT được tạo ra, toàn bộ thông tin về tài sản, quyền sở hữu, lịch sử giao dịch và các điều khoản liên quan đều được mã hóa và lưu trữ vĩnh viễn trên mạng lưới blockchain. Điều này đảm bảo tính minh bạch, bất biến và có thể kiểm tra được của mọi giao dịch. Chủ sở hữu NFT có thể chứng minh quyền sở hữu hợp pháp của mình thông qua khóa riêng (private key) tương ứng với địa chỉ ví chứa NFT đó.

Một trong những ưu điểm quan trọng nhất của NFT là khả năng tạo ra scarcity (tính khan hiếm) cho các tài sản số. Trước đây, việc sao chép và phân phối các tài sản số như hình ảnh, âm nhạc, video là vô cùng dễ dàng, khiến việc xác định quyền sở hữu và định giá trở nên khó khăn. NFT giải quyết vấn đề này bằng cách tạo ra một bản gốc duy nhất có thể xác minh được, trong khi vẫn cho phép sự tồn tại của các bản sao không có giá trị bản quyền. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo mà còn tạo ra một thị trường mới cho việc giao dịch tài sản số.

Blockchain bảo chứng giá trị ra sao?

Blockchain đóng vai trò then chốt trong việc bảo chứng giá trị cho NFT thông qua cơ chế phân tán và bất biến. Mỗi NFT được ghi lại trên một mạng lưới blockchain gồm hàng nghìn node (nút mạng) độc lập, tạo ra một hệ thống lưu trữ phân tán mà không có một thực thể trung tâm nào có thể kiểm soát hoặc thay đổi tùy ý. Khi một giao dịch NFT được thực hiện, nó phải được xác nhận bởi đa số các node trong mạng thông qua các cơ chế đồng thuận như Proof of Work hay Proof of Stake.

Tính bất biến (immutability) của blockchain đảm bảo rằng một khi thông tin về NFT đã được ghi lại, nó không thể bị thay đổi hoặc xóa bỏ. Điều này tạo ra một provenance (nguồn gốc xuất xứ) rõ ràng và đáng tin cậy cho mỗi NFT, bao gồm thông tin về người tạo, thời gian tạo, lịch sử chuyển nhượng và các giao dịch liên quan. Những thông tin này được lưu trữ dưới dạng metadata (siêu dữ liệu) trong smart contract, tạo ra một hồ sơ lý lịch hoàn chỉnh cho mỗi NFT.

Cơ chế consensus (đồng thuận) của blockchain cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn gian lận và double – spending (chi tiêu kép). Khi một NFT được chuyển từ ví này sang ví khác, giao dịch phải được xác nhận bởi mạng lưới blockchain, đảm bảo rằng người gửi thực sự sở hữu NFT đó và không thể chuyển cùng một NFT cho nhiều người khác nhau. Hệ thống cryptographic hashing (băm mật mã) đảm bảo rằng mọi thay đổi trong dữ liệu đều có thể được phát hiện ngay lập tức, tạo ra một lớp bảo mật mạnh mẽ cho toàn bộ hệ thống.

Những ứng dụng đã thành hình của NFT

Lĩnh vực nghệ thuật và sáng tạo nội dung là một trong những ứng dụng tiên phong và thành công nhất của NFT. Trước đây, các nghệ sĩ độc lập thường phải phụ thuộc vào các gallery (phòng trưng bày), nhà xuất bản, hãng thu âm hoặc các nền tảng trung gian để tiếp cận khán giả và kiếm thu nhập.

Nghệ sĩ và nhà sản xuất nội dung độc lập

Những trung gian thường thu một phần lớn doanh thu, khiến nghệ sĩ chỉ nhận được một phần nhỏ lợi nhuận từ tác phẩm của mình. NFT đã thay đổi hoàn toàn mô hình này bằng cách cho phép nghệ sĩ bán trực tiếp tác phẩm cho người hâm mộ và collectors (nhà sưu tầm) trên các marketplace (thị trường) phi tập trung.

Một trong những ưu điểm quan trọng nhất của NFT đối với nghệ sĩ là khả năng nhận royalty (tiền bản quyền) tự động từ các giao dịch thứ cấp. Thông qua smart contract, nghệ sĩ có thể thiết lập tỷ lệ phần trăm mà họ sẽ nhận được mỗi khi NFT được bán lại. Điều này tạo ra một nguồn thu nhập thụ động dài hạn, giúp nghệ sĩ hưởng lợi từ sự gia tăng giá trị của tác phẩm theo thời gian. Ví dụ, nếu một bức tranh NFT được bán với giá 1 ETH và được thiết lập royalty 10%, nghệ sĩ sẽ nhận 10% từ mỗi giao dịch bán lại trong tương lai, bất kể giá trị tác phẩm có tăng lên bao nhiêu.

NFT cũng mở ra những hình thức tương tác mới giữa nghệ sĩ và cộng đồng người hâm mộ. Nhiều nghệ sĩ đã sử dụng NFT để tạo ra exclusive content (nội dung độc quyền), limited edition (phiên bản giới hạn) hoặc utility token (token tiện ích) cho phép chủ sở hữu truy cập vào các sự kiện đặc biệt, buổi hòa nhạc riêng tư, hoặc tham gia vào quá trình sáng tác. Điều này không chỉ tạo ra giá trị gia tăng cho NFT mà còn xây dựng một community (cộng đồng) gắn kết xung quanh tác phẩm và nghệ sĩ.

Chứng nhận tài sản kỹ thuật số bằng NFT

Ứng dụng NFT trong việc chứng nhận và quản lý tài sản số đang phát triển mạnh mẽ, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số ngày càng sâu rộng. Các tổ chức giáo dục đã bắt đầu sử dụng NFT để cấp digital diploma (bằng cấp số) và certificate (chứng chỉ) không thể giả mạo. Thay vì phải lưu trữ và quản lý hàng nghìn tài liệu giấy tờ, các trường đại học có thể phát hành bằng cấp dưới dạng NFT, cho phép sinh viên và nhà tuyển dụng xác minh tính xác thực của bằng cấp một cách tức thì và đáng tin cậy.

Trong lĩnh vực bất động sản, NFT đang được thử nghiệm để số hóa deed (giấy chứng nhận quyền sở hữu) và các tài liệu pháp lý liên quan. Điều này không chỉ giảm thiểu rủi ro gian lận mà còn đơn giản hóa quá trình chuyển nhượng tài sản. Khi thông tin về quyền sở hữu được lưu trữ trên blockchain, việc tra cứu lịch sử sở hữu, kiểm tra tính hợp pháp và thực hiện giao dịch trở nên minh bạch và hiệu quả hơn. Các quốc gia như Estonia và UAE đã tiến hành các dự án pilot (thí điểm) sử dụng blockchain và NFT để quản lý land registry (sổ địa chính) và property title (quyền sở hữu tài sản).

Lĩnh vực intellectual property (sở hữu trí tuệ) cũng đang được hưởng lợi từ công nghệ NFT. Các patent (bằng sáng chế), trademark (nhãn hiệu), và copyright (bản quyền) có thể được mã hóa thành NFT, tạo ra một hệ thống quản lý IP minh bạch và hiệu quả. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời đại số, khi việc sao chép và phân phối nội dung trở nên dễ dàng. NFT giúp các tác giả, nhà phát minh và doanh nghiệp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ một cách proactive (chủ động) thay vì chỉ reactive (phản ứng) sau khi xảy ra vi phạm.

Gaming, Metaverse và tài sản ảo

Ngành gaming và metaverse đang trải qua một cuộc cách mạng nhờ vào công nghệ NFT, tạo ra những trải nghiệm hoàn toàn mới cho người chơi. Trước đây, các virtual item (vật phẩm ảo) như skin (trang phục), weapon (vũ khí), hoặc character (nhân vật) trong game chỉ tồn tại trong hệ sinh thái khép kín của từng game cụ thể. Người chơi có thể đầu tư hàng nghìn đô la để sở hữu những vật phẩm hiếm nhưng không thể mang chúng ra khỏi game hoặc chuyển nhượng cho người khác một cách tự do. NFT đã thay đổi hoàn toàn paradigm (mô hình) này bằng cách cho phép true ownership (quyền sở hữu thực sự) của tài sản ảo.

Trong các game sử dụng NFT, người chơi có thể mua, bán, cho thuê hoặc chuyển nhượng tài sản ảo của mình trên các marketplace độc lập, không bị giới hạn bởi chính sách của nhà phát triển game. Điều này tạo ra một player – driven economy (nền kinh tế do người chơi điều khiển), nơi giá trị của tài sản được xác định bởi cung cầu thị trường thay vì được định giá cố định bởi nhà phát triển. Một số game như Axie Infinity đã chứng minh rằng người chơi có thể kiếm được thu nhập thực sự từ việc chơi game thông qua mô hình play – to – earn (chơi để kiếm tiền).

Metaverse platforms (nền tảng thế giới ảo) như Decentraland, The Sandbox, và Cryptovoxels đã sử dụng NFT để tạo ra virtual real estate (bất động sản ảo) có giá trị thực. Người dùng có thể mua đất ảo, xây dựng các công trình, tổ chức sự kiện, hoặc kinh doanh trên đó. Giá trị của những mảnh đất này được xác định bởi vị trí, kích thước, và tiềm năng thương mại, tương tự như bất động sản trong thế giới thực. Một số brand (thương hiệu) lớn như Nike, Adidas, và Gucci đã đầu tư vào việc xây dựng virtual store (cửa hàng ảo) và tổ chức các sự kiện marketing trong metaverse, tạo ra giá trị thực cho các tài sản ảo này.

Suy nghĩ thiển cận khi rằng NFT chỉ là bong bóng

Việc đánh giá NFT là một bong bóng thường xuất phát từ sự hiểu biết hạn chế về Technology Adoption Lifecycle (chu kỳ áp dụng công nghệ) và tâm lý thị trường trong giai đoạn đầu của một công nghệ mới.

Chu kỳ công nghệ và tâm lý thị trường

Theo lý thuyết của Gartner, mọi công nghệ đột phá đều trải qua năm giai đoạn: Innovation Trigger (khởi đầu đổi mới), Peak of Inflated Expectations (đỉnh kỳ vọng thổi phồng), Trough of Disillusionment (đáy thất vọng), Slope of Enlightenment (dốc giác ngộ), và Plateau of Productivity (cao nguyên hiệu quả). NFT hiện đang trong giai đoạn chuyển tiếp từ đáy thất vọng sang dốc giác ngộ, khi các ứng dụng thực tế bắt đầu xuất hiện rõ ràng.

Tâm lý FOMO (Fear of Missing Out – sợ bỏ lỡ) và speculative behavior (hành vi đầu cơ) trong giai đoạn đầu đã tạo ra một thị trường overheated (quá nóng) với nhiều dự án không có giá trị thực. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là toàn bộ công nghệ NFT là vô giá trị. Tương tự như dot com bubble (bong bóng dot com) những năm 2000, mặc dù nhiều công ty internet thời đó đã phá sản, nhưng internet vẫn phát triển mạnh mẽ và trở thành nền tảng của nền kinh tế hiện đại. Những biến động giá cả và sự sụp đổ của một số dự án NFT thiếu cơ sở không thể phủ nhận tiềm năng và giá trị dài hạn của công nghệ này.

Market maturation (sự trưởng thành của thị trường) cũng đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ những dự án kém chất lượng và giữ lại những ứng dụng có giá trị thực. Các nhà đầu tư và người tiêu dùng ngày càng trở nên sophisticated (tinh tế) trong việc đánh giá NFT, không còn đơn thuần dựa vào hype (sự cường điệu) mà tập trung vào utility (tính tiện dụng), community (cộng đồng), và long – term value (giá trị dài hạn). Sự xuất hiện của các institutional investors (nhà đầu tư tổ chức) và enterprise adoption (việc áp dụng doanh nghiệp) cho thấy NFT đang được thị trường chuyên nghiệp chấp nhận như một asset class (loại tài sản) hợp pháp.

Những dự án NFT thực sự có giá trị

Để phân biệt giữa những dự án NFT có giá trị thực và những dự án đầu cơ, cần xem xét các yếu tố như underlying utility (tiện ích cơ bản), community engagement (sự tham gia của cộng đồng), technical innovation (đổi mới kỹ thuật), và sustainable business model (mô hình kinh doanh bền vững). CryptoPunks và Bored Ape Yacht Club, mặc dù thường bị chỉ trích là những hình ảnh đắt tiền, thực chất đã tạo ra những ecosystem (hệ sinh thái) phức tạp với membership benefits (lợi ích thành viên), exclusive events (sự kiện độc quyền), và brand licensing (cấp phép thương hiệu). Chủ sở hữu những NFT này không chỉ mua một hình ảnh mà còn mua một identity (Danh tính kỹ thuật số) và membership (tư cách thành viên) trong một community có ảnh hưởng.

Các dự án NFT trong lĩnh vực supply chain (chuỗi cung ứng) đang tạo ra giá trị thực thông qua product authentication (xác thực sản phẩm) và traceability (khả năng truy xuất nguồn gốc). Luxury brands (thương hiệu xa xỉ) như Louis Vuitton và Rolex đang sử dụng NFT để chống hàng giả và cung cấp certificate of authenticity (chứng nhận tính xác thực) cho sản phẩm. Mỗi sản phẩm được gắn với một NFT duy nhất chứa thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, và lịch sử sở hữu, giúp người tiêu dùng xác minh tính xác thực và tăng giá trị resale (bán lại).

Trong lĩnh vực charity (từ thiện) và social impact (tác động xã hội), NFT đang được sử dụng để đảm bảo transparency (tính minh bạch) và accountability (trách nhiệm giải trình) trong việc sử dụng quỹ từ thiện. Các tổ chức phi lợi nhuận có thể phát hành NFT để gây quỹ, với mỗi NFT đại diện cho một contribution (đóng góp) cụ thể và smart contract tự động phân phối tiền cho các mục đích từ thiện được định trước. Điều này giúp donors (nhà tài trợ) theo dõi cách thức sử dụng tiền của họ và đảm bảo rằng quỹ được sử dụng đúng mục đích.