3 bước đơn giản làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô

Làm, mua bán tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô là nhu cầu nảy sinh từ quá trình học tập và nghiên cứu, cũng như thú vui lành mạnh có thể chia sẻ với mọi người. Trong bài viết sau, hãy cùng tìm hiểu chi tiết về tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô; cách ép tiêu bản hiệu quả và giữ màu; cũng như các lưu ý để bảo quản, giữ màu tiêu bản được lâu nhất có thể.

Tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô là gì?

Tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô là mẫu thực vật, hoa đã qua xử lý, cố định giữ nguyên hình dáng, cấu trúc và màu sắc. Tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô được tạo ra để phục vụ việc nghiên cứu, học tập lẫn sưu tầm.

Việc tạo tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô rất quan trọng không chỉ với nghiên cứu hay sưu tầm, mà chúng còn là bằng chứng sinh học về quá trình sinh trưởng, phát triển của một loài, giống tại một thời điểm (thu thập), vị trí (phát triển) nhất định, giúp so sánh và đối chiếu với các thời điểm, vị trí khác để nhìn nhận sự khác biệt, thay đổi từ các yếu tố ngoại quan là như thế nào.

Dụng cụ cần có để làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô

Không bắt buộc dụng cụ để làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô đúng như mô tả dưới đây. Nếu không có dụng cụ tương ứng, bạn có thể sử dụng dụng cụ khác thay thế, miễn đáp ứng được công năng khi sử dụng. Một bộ dụng cụ để làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô tiêu chuẩn bao gồm:

– Mẫu tiêu bản: Mẫu vật cần ép tiêu bản, ví dụ lá cây, hoa khô… được thu hoạch, xử lý đúng quy tắc.

– Giấy báo, giấy ăn, hoặc giấy hút ẩm: 2 lớp giấy cho mỗi mẫu tiêu bản.

– Bọt biển: 2 lớp bọt biển cho mỗi mẫu tiêu bản.

– Tấm gỗ cứng: 2 cái cho mỗi lần làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô, mịn và phẳng, kích thước bằng nhau và độ mỏng vừa phải.

– Dây đai cao su: 2 cái, độ dài đủ bọc tấm gỗ cứng và các lớp.

– Túi zip: Vừa cỡ với tấm gỗ cứng.

– Hạt hút ẩm: Vừa đủ.

Lưu ý về lớp giấy báo, bọt biển và tấm gỗ cứng: Nên cùng kích thước, cùng size để sắp xếp, điều chỉnh cho thuận tiện, hợp lý. Nếu không đảm bảo các tiêu chí vừa rồi, tối thiểu tấm gỗ cứng phải bao phủ được hết các mẫu lớp tiêu bản, tránh để lọt hay thừa mẫu tiêu bản ra ngoài.

Cách làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô với 3 bước đơn giản

Làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô nhìn chung cũng đơn giản nhưng để làm đúng và hiệu quả thì cũng cần phải chú ý đến nhiều điều. Dưới đây là những điều cần để ý khi làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô.

Trước tiên, cần lưu ý về đạo đức bản tồn, khi không thu thập và xử lý tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô bất hợp pháp như: Thu thập ở nơi không được phép (cấm hái hoa, bẻ cành), ảnh hưởng đến quá trình phát triển và sinh trưởng của loài (mẫu vật duy nhất, hoặc đại diện duy nhất cho một quá trình phát triển).

Ví dụ, nếu vào công viên để thu hoạch mẫu tiêu bản, cần lưu ý về biển báo cấm hái hoa bẻ cành; còn nếu không có cũng cần lưu ý cành lá thừa, không sử dụng phải được vứt rác đúng nơi quy định. Còn nếu vào rừng, cần lưu ý thu hoạch mẫu vật và không làm ảnh hưởng đến các mẫu vật khác (đứt rễ, tước cành hoặc làm chết cây).

Tiếp nữa, cần đảm bảo xử lý độc tính (nếu có) của loài thực vật, tránh ngộ độc hoặc ảnh hưởng đến tính mạng. Trong rất nhiều trường hợp, người viết (nhavantuonglai.com) đã vô tình đào nguyên cây, hái lá hoặc hoa từ cây độc và bị ảnh hưởng, nhưng may mắn là không nguy hiểm đến tính mạng. Để tránh rủi ro này, nên xác định trước các loài thực vật, hoa dự định thu hoạch để làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô và thu hoạch dựa trên mục tiêu ấy; nếu phát sinh ý định từ thực tế, ví dụ vô tình phát hiện loài cây, hoa độc đáo hoặc phù hợp thì nên tra cứu trực tuyến hoặc hỏi người am hiểu trước khi thực hiện thu hoạch để tránh các rủi ro đáng tiếc.

Cuối cùng, việc thu thập mẫu để ép tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô theo kế hoạch không đồng nghĩa bỏ qua những ý tưởng ép tiêu bản mới, phát sinh từ thực tế. Ví dụ, bạn có thể ép tiêu bản với lá non, lá trưởng thành hay lá khô đã rụng xuống, nếu phát hiện ra điều ấy phù hợp với mục đích, hoặc hữu ích cho việc nghiên cứu thực vật học sau này.

Xác định các lớp, thành phần ép tiêu bản khô

Để thống nhất các hiểu và hình dung đúng cách ép tiêu bản, phần dưới đây sẽ định nghĩa và mô tả các khái niệm sẽ sử dụng trong quá trình ép tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô.

– Mẫu tiêu bản: Mẫu vật cần ép tiêu bản, ví dụ lá cây, bông hoa…

– Lớp tiêu bản: Mẫu tiêu bản cố định trong các lớp (layer) giấy báo, nệm xốp.

– Bộ tiêu bản: Các lớp tiêu bản đặt xếp chồng lên nhau.

Lưu ý:

– Xử lý vết bẩn, bùn đất còn sót trong quá trình thu hoạch để tránh gây mùi, ô nhiễm hoặc làm bẩn các lớp tiêu bản.

– Nếu mẫu vật tươi chưa ép, hãy nên xử lý qua bằng cồn để chống mốc.

– Nếu mẫu vật khô sau khi sấy, hãy nên xử lý qua bằng phèn chua để chống nấm mốc.

Xác định thời điểm thu thập mẫu tiêu bản

Đầu tiên, cần xác định mùa vụ thu thập mẫu tiêu bản phù hợp. Cụ thể:

– Nếu làm tiêu bản nguyên cây, nên thu thập vào mùa xuân hoặc hè, bởi cây lúc này sinh trưởng tốt, đầy đủ các bộ phận và quá trình phát triển.

– Nếu làm tiêu bản lá, nên ưu tiên thu thập vào mùa Thu bởi quá trình sinh trưởng đạt độ chín, đầy đủ hình thái và màu sắc phản ánh của lá cây.

– Nếu làm tiêu bản hoa, cần xác định thời điểm nở hoa của loài để thu thập cho phù hợp. Chính vì vậy, sẽ có một số loài chỉ có thể thu thập vào một thời điểm nhất định.

Một lưu ý quan trọng là, không phải tất cả các loài thực vật, hoa đều có cùng chu kỳ sinh trưởng, ra hoa kết quả. Chính vì vậy, khi lên mục tiêu làm tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô cần nghiên cứu, tìm hiểu kỹ thời điểm phù hợp để thu hoạch mẫu vật cần để thực hiện ép tiêu bản.

Tiếp theo, cần xác định thời điểm thu thập mẫu vật tiêu bản trong ngày. Cụ thể:

– Nếu thu thập ban sáng, sương đêm sẽ giúp tiêu bản hoa sẽ giữ được mùi thơm và màu sắc tươi, nhưng cánh sẽ mỏng và dễ tổn thương hơn.

– Nếu thu thập buổi chiều, nắng và không khí không sẽ làm tiêu bản hoa đậm màu, giữ màu lâu và cứng cáp hơn. Bù lại, mùi hương sẽ bị ảnh hưởng và khó giữ được như ban đầu.

– Thời điểm thu thập mẫu vật tiêu bản trên cũng tương tự với lá, nhưng không mang tính quyết định bằng.

– Nếu làm tiêu bản nguyên cây, thời điểm thu thập mẫu vật tiêu bản trong ngày không phải yếu tố quan trọng cần chú ý.

Sắp xếp lớp tiêu bản khô

Tùy loài thực vật, loài hoa mà cách sắp xếp và định vị cũng sẽ khác nhau.

Với các loài thực vật, loài hoa có tiết diện lớn, hoặc khi ép không thể hiện được tính thẩm mỹ thì nên cắt, chiết bộ phận và sắp xếp theo bố cục hợp lý, nhằm giúp thể hiện được hết ý đồ và mục đích ép tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô.

Với các loài thực vật, loài hoa có tiết diện nhỏ, hoặc khi ép vẫn giữ được hình dáng, cấu trúc loài thì có thể ép nguyên tấm, không cần cắt chiết bộ phận.

Với các loài thực vật lá kim, không quan trọng cách sắp xếp mặt trước sau của lá khi ép.

Với mục đích ép tiêu bản lá, cần chú ý sắp xếp tiêu bản tự nhiên, phản ánh đúng quá trình sinh trưởng, cách mọc đúng của loài (mọc đối hay mọc cách…).

Với mục đích ép nguyên cây, làm phản ánh đúng chiều sinh trưởng (từ dưới đất mọc lên, mọc bò ngang, hay rũ xuống…) của loài thực vật, phục vụ đúng mục đích nghiên cứu hơn.

Bên cạnh đó, việc sắp xếp và định vị tiêu bản cũng cần trí tưởng tượng, hình dung mẫu tiêu bản khi thành hình sẽ trông như thế nào. Ví dụ, với hoa hồng hay các loài hoa có nhiều cánh thì việc ép tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô theo chiều sinh trưởng (theo chiều dọc) sẽ không đẹp bằng ép theo chiều nở của bông hoa (theo chiều ngang); với hoa cỏ lạc hay các loài hoa ít cánh thì ép theo chiều nào cũng được, cũng đều thể hiện được hình dáng và cấu trúc của bông hoa.

Ngoài ra cũng cần lưu ý trong quá trình ép tiêu bản là tránh làm dập cánh hoa, lá cây. Để kiểm tra và tránh trường hợp này, nên quan sát mẫu vật trong quá trình ép tiêu bản ở cả 2 chiều, chứ không chỉ nên quan sát từ chiều trên xuống.

Ngoài ra, nếu bạn là sinh viên khoa Dược và đang trong quá trình tìm hiểu để ép tiêu bản thực vật, cần chú ý chụp ảnh và ghi chú cụ thể các mẫu vật, tiêu bản trước, trong và sau quá trình ép tiêu bản thực vật để so sánh, đối chiếu sự biến đổi của mẫu vật theo thời gian.

Định vị lớp tiêu bản

Quy tắc định vị các lớp tiêu bản được mô tả như dưới đây. Với mỗi mẫu tiêu bản, sẽ cần ít nhất 4 lớp giấy hoặc nệm xốp chia đều 2 chiều trên và dưới. Để tiết kiệm diện tích và quy mô ép, các bạn cũng có thể xếp chồng các lớp tiêu bản lên nhau.

– Lớp đệm 1: Bọt biển, hoặc miếng xốp bằng phẳng. Mục đích là hỗ trợ hút ẩm, đẩy không khí ẩm, hơi nước thừa ra ngoài.

– Lớp lót 1: Giấy báo, giấy ăn hoặc giấy có đặc tính hút nước.

– Mẫu tiêu bản: Đặt mẫu tiêu bản lên lớp giấy lót và cẩn thận cố định chúng, tránh xê dịch hoặc xếp chồng các mẫu vật lên nhau.

– Lớp lót 2: Giấy báo, giấy ăn hoặc giấy có đặc tính hút nước.

– Lớp đệm 2: Bọt biển, hoặc miếng xốp bằng phẳng. Mục đích là hỗ trợ hút ẩm, đẩy không khí ẩm, hơi nước thừa ra ngoài.

Cố định bộ tiêu bản khô

Sau khi xếp lớp tiêu bản thành bộ tiêu bản hoàn chỉnh, bạn cần cẩn thận cố định và tạo áp lực lên chúng bằng cách:

– Đặt bộ tiêu bản vào giữa 2 tấm gỗ cứng và ép chặt, cố định chúng bằng dây đai, nẹp cao su.

– Cần ép chặt, đủ mạnh để tạo áp lực hút hết hơi ẩm, không khí thừa trong lớp tiêu bản và mẫu tiêu bản.

Nguyên tắc giữ mẫu tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô còn nguyên cấu trúc và màu sắc đó là hút hết hơi ẩm trong mẫu tiêu bản và tránh tiếp xúc với không khí. Để đảm bảo 2 điều này, bạn cần chuẩn bị:

– Lớp giấy lót, nệm xốp phải có chức năng hút ẩm, hút nước được. Nên tránh sử dụng các loại giấy bóng, quá dày hoặc quá mỏng và không có tác dụng hút nước. Ngoài ra, cũng có thể sử dụng hạt hút ẩm để hỗ trợ quá trình này.

– Đặt thêm hạt hút ẩm vào trong bộ tiêu bản, để riêng và không trùng với các lớp. Chúng sẽ giúp không khí trong bộ tiêu bản luôn khô và sạch.

Để tránh tiếp xúc với không khí: Bọc bộ tiêu bản trong túi zip và cố gắng đẩy hết không khí thừa ra khỏi túi trước khi đóng túi zip lại.

Theo dõi và thu hoạch thành phẩm

Trong 1 – 2 ngày đầu tiên, hãy kiểm tra để đảm bảo các cánh hoa, lá không bị dập. Thời điểm này mẫu tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô vẫn còn tươi nên điều chỉnh tương đối dễ dàng. Cũng trong quá trình đó, bạn cũng có thể thay các lớp lót đã no nước, giúp quá trình hút nước mẫu tiêu bản diễn ra nhanh và không bị ảnh hưởng.

Sau 5 – 7 ngày, bạn có thể thu hoạch mẫu tiêu bản nếu chúng đã khô và không còn ẩm ướt.

Như vậy, quá trình ép tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô đã diễn ra thành công. Kết quả những lần đầu có thể không như kỳ vọng, như theo thời gian, kỹ năng và kinh nghiệm thực hiện sẽ giúp bạn có những mẫu tiêu bản giữ được màu và hình dáng được tốt, thẩm mỹ hơn.

Mẫu chú thích thông tin tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô

Mẫu chú thích thông tin tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô là bước cuối cùng nhằm chuẩn hóa sắp xếp mẫu tiêu bản, giúp việc tìm kiếm và phân loại trở nên dễ dàng hơn.

Về cơ bản, mẫu chú thích thông tin tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô bao gồm các thông tin sau:

– Tên Việt Nam.

– Tên khoa học.

– Họ.

– Ngày thu hoạch mẫu.

– Người thu hoạch mẫu.

– Người định danh.

– Số hiệu/ mã số mẫu.

Mẹo bảo quản tiêu bản được lâu dài

Mẫu tiêu bản khi được bảo quản đúng cách, chúng sẽ giữ được màu sắc và kiểu dáng rất lâu. Dưới đây là những gợi ý và cách để bảo quản mẫu tiêu bản được lâu dài và hiệu quả.

Nguyên nhân làm cho tiêu bản, hoa khô bị hư hại, xỉn màu

Tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật không bị hư hại, xuống màu thường bởi các nguyên nhân:

– Tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng, không khí tự nhiên, làm mất màu hoặc thay đổi cấu trúc, hình dạng.

– Tiếp xúc với không khí, hơi ẩm làm tiêu bản bị mốc, xỉn màu.

– Tác động vật lý làm rơi, hư hỏng các bộ phận.

Cách bảo quản tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô hiệu quả

Cách tốt nhất để bảo quản tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô đảm bảo chất lượng hiệu quả và lâu phai màu là ép plastic chúng. Việc ép plastic sẽ giúp cố định tiêu bản, ngăn tác nhân bên ngoài tác động vào cấu trúc phân tử, màu sắc của tiêu bản.

Để thực hiện, hãy tìm hiểu và hỏi thăm các tiệm photo tại địa phương để ép plastic tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô của bạn.

Một cách khác nữa là ép tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô trong resin. Cách này sẽ được hướng dẫn chi tiết sau.

Như vậy, phần trên đây đã hướng dẫn cách ép tiêu bản hoa khô, tiêu bản thực vật khô đơn giản cho mọi người. Như đã nói ở trên, nhìn chung việc ép tiêu bản cũng khá đơn giản, nhưng để làm đúng và hiệu quả thì lại rất phức tạp. Dù vậy, rất mong đó là một trải nghiệm tích cực và thú vị, sẽ đem lại nhiều kỷ niệm đẹp cho các bạn.