4 cách để tăng tính sáng tạo trong công việc (và cuộc sống)

Đôi khi bạn phải đi con đường ít người chọn.

Sáng tạo đòi hỏi sự kiên nhẫn và lòng can đảm đối mặt với thất bại

Sự ổn định hiện tại tồn tại vì một lý do: ai cũng có thể tham gia, và nó không thách thức các chuẩn mực hoặc vượt quá mong đợi. Để mở rộng bản thân, bất kể lĩnh vực hay kỹ năng nào, bạn cần đặt mình vào thử thách. May mắn thay, có những bước giúp bạn sống một cuộc sống sáng tạo hơn.

Dưới đây là bốn ví dụ được các nhà khoa học thần kinh và tâm lý học đưa ra để tăng tính sáng tạo trong bất cứ điều gì bạn làm. Đôi khi, điều này yêu cầu một sự thay đổi tư duy, khả năng nhìn nhận vấn đề từ các góc độ khác nhau. Bên cạnh trí tưởng tượng, bạn cũng cần kỷ luật, sự tự kiểm soát, việc học hỏi, và lòng dũng cảm để bước ra khỏi vùng an toàn.

Không có điều gì mang tính đột phá đạt được khi bạn chỉ bám vào sự thoải mái. Một con đường phải được mở ra trước khi người khác theo bạn vào khu rừng tối tăm. Bốn gợi ý dưới đây có thể là ánh sáng dẫn đường.

Dự đoán tương lai

Mặc dù có rất nhiều lời nói về việc tiên đoán tương lai, chúng ta thường chọn sự tiện lợi. Ví dụ, dù đã nhận thức rõ ràng về các vấn đề quyền riêng tư trên Facebook, website này vẫn là cổng thông tin chính cho các nhà quảng cáo, tạo ra doanh thu 16,6 tỷ đô la vào năm 2018.

Đây là nghịch lý sinh học lâu đời: chúng ta muốn sự đổi mới nhưng lại thường quay về với sự ổn định. Tuy nhiên, để khơi nguồn sáng tạo, chúng ta cần nhìn vào xu hướng đang hướng tới, chứ không chỉ dừng lại ở hiện tại. Lịch sử luôn là nguồn cảm hứng; xu hướng không bao giờ được tạo ra trong môi trường chân không. Đó là lý do việc nghiên cứu lịch sử rất quan trọng đối với sáng tạo. Bằng cách hiểu điều gì đã dẫn đến những kết quả trước đây, bạn có thể quan sát bối cảnh hiện tại để dự đoán bước tiếp theo.

Nhà khoa học thần kinh Antonio Damasio viết trong cuốn The Strange Order of Things rằng các hình ảnh được hồi tưởng là yếu tố thiết yếu để xây dựng các câu chuyện, điều này thúc đẩy trí tưởng tượng – thứ ông gọi là sân chơi cho sự sáng tạo. Những gì chúng ta ghi nhớ chủ yếu để dự đoán tương lai hơn là chỉ đơn thuần lưu trữ trải nghiệm. Việc hồi tưởng lại quá khứ mà không có mục đích gì sẽ không có giá trị sinh học. Như các nghiên cứu về trí nhớ đã chỉ ra, các mạch thần kinh sử dụng để ghi nhớ cũng chính là những mạch giúp chúng ta dự đoán.

Damasio viết: Có thể nói rằng chúng ta sống một phần cuộc đời mình trong tương lai được dự đoán, chứ không phải trong hiện tại. Dự đoán không chỉ giới hạn ở khoa học viễn tưởng. Nó có thể được áp dụng vào bất kỳ mục đích sáng tạo nào, miễn là tâm trí sẵn sàng chấp nhận rủi ro của dự đoán.

Bắt chước và chơi đùa

Trong nhiều truyền thống, học sinh phải bắt chước thầy cô cho đến khi họ tốt nghiệp và trở thành thầy cô. Việc bắt chước nhằm hiểu rõ nền tảng cho đến khi người học nắm vững truyền thống từ bên trong. Chỉ khi đó họ mới có thể sáng tạo và phát triển truyền thống. Sáng tạo mà không có nền tảng là điều không thể.

Nhà thần kinh học Oliver Sacks viết trong cuốn The River of Consciousness rằng tất cả con người và nhiều loài động vật bắt chước tổ tiên của mình; đó là cách họ học luật chơi. Một khía cạnh quan trọng của việc bắt chước chính là chơi đùa, điều mà ông gọi là vừa lặp lại và bắt chước, vừa khám phá và đổi mới. Chơi mang lại niềm vui và sự hướng dẫn, nó dạy các giới hạn và cung cấp kiến thức cho trẻ em. Bài học này không chỉ dành cho trẻ em mà còn áp dụng cho mọi lứa tuổi.

Việc bắt chước đòi hỏi sự kiên nhẫn – một phẩm chất đang ngày càng hiếm trong thời đại kỹ thuật số. Tuy nhiên, lợi ích của nó rất lớn. Việc làm chủ một kỹ năng hiếm khi thành công nếu không dành đủ thời gian, điều này yêu cầu sự học nghề. Khi học trò trở thành thầy – bối cảnh luôn tương đối, vì những người thầy giỏi luôn học tập ở một mức độ nào đó – kiến thức trở thành bản năng, được hòa quyện vào bản thể.

Sacks nhận xét về công việc sáng tạo của mình, rằng cá tính và những ám ảnh cá nhân của ông được vượt qua khi ông viết, điều mà ông kết luận là Vừa không phải là tôi, vừa là phần sâu thẳm nhất trong tôi, chắc chắn là phần tốt nhất của tôi.

Suy nghĩ miên man là chìa khóa

Tâm trí của chúng ta luôn trôi dạt; đây là một phần lớn những gì nó làm. Tuy nhiên, Thời đại Phân tâm đã giết chết đặc điểm tuyệt vời này. Thay vì ngồi để suy nghĩ tự do, chúng ta nhìn vào màn hình như một cách để xua đi sự nhàm chán. Tuy nhiên, sự nhàm chán có thể là một khía cạnh tuyệt vời – theo giáo sư tâm lý học danh dự Michael Corballis, nó thậm chí là cần thiết – của con người.

Trong cuốn The Wandering Mind, Corballis lập luận rằng sự miên man của tâm trí, hay mạng lưới chế độ mặc định của não, là nhiên liệu cho trí tưởng tượng sáng tạo. Khi cho phép tâm trí trôi dạt, bạn mở ra cánh cửa cho sự ngẫu nhiên và đổi mới, cả hai đều cần thiết để vượt qua hiện trạng và khám phá con đường mới. Corballis giải thích điều này qua sự di cư của động vật, điều mà trước đây cũng là một phần không thể thiếu trong việc định hướng của con người:

Những động vật di chuyển có xu hướng lang thang qua không gian. Đôi khi chúng làm vậy một cách có mục tiêu, đi theo con đường quen thuộc đến hồ nước, hoặc con đường đầy tắc nghẽn đến chỗ làm. Nhưng đôi khi chúng chỉ đi lang thang, khám phá lãnh thổ mới, hoặc có lẽ tự hỏi khi lang thang điều gì nằm sau khúc quanh tiếp theo. Điều này cũng có thể dẫn đến sự thay đổi tiến hóa.

Chấp nhận sự mơ hồ

Trong cuốn Mind in Motion, giáo sư danh dự tâm lý học tại Stanford, Barbara Tversky, thảo luận về một nghiên cứu bà thực hiện với hai kiến trúc sư chuyên gia và bảy người mới. Dựa trên các bản phác thảo của một bảo tàng trên sườn đồi, bà nhận thấy rằng các kiến trúc sư mới tập trung vào mối quan hệ cảm quan, trong khi các chuyên gia xử lý các mối quan hệ chức năng.

Điều quan trọng: các chuyên gia nhìn thấy mối liên hệ giữa các yếu tố thiết kế mặc dù chúng không được thể hiện rõ ràng, trong khi người mới thường chỉ làm việc với những gì có trên giấy (hoặc, như thường thấy, trên khăn ăn trong các buổi tiệc).

Sự mơ hồ hóa ra lại là chìa khóa của tư duy sáng tạo vì nó cho phép, thậm chí khuyến khích, các sự diễn giải lại, bà viết. Bằng cách nhìn nhận các điểm mốc chung, các chuyên gia sáng tạo có thể suy luận ra nhiều khả năng khác nhau.

Đặc điểm này không chỉ giới hạn ở kiến trúc hay nghệ thuật thị giác; Tversky đề cập đến cờ vua, kỹ thuật, âm nhạc, và thực tế là bất kỳ lĩnh vực nào. Chi tiết rất quan trọng trong mọi công việc, nhưng khi nền tảng được trình bày một cách rộng rãi hơn, điều này cho phép các chuyên gia sáng tạo thêm vào vô số khả năng. Giới hạn duy nhất, như với mọi tư duy sáng tạo, chính là trí tưởng tượng của bạn.