Nhện, cá, chim và dơi đều phá vỡ thói quen hàng ngày của chúng.
Đối với hầu hết động vật, cấu trúc của một ngày – và thực tế là cả một năm – phụ thuộc vào chu kỳ sáng – tối.
Mở đầu
Những chu kỳ đều đặn và nhịp nhàng trong độ dài của ngày giúp động vật biết khi nào nên kiếm ăn, khi nào nên ngủ, khi nào là thời điểm di cư và khi nào là thời gian sinh sản. Động vật có thể nhận biết tất cả những điều này dựa trên số giờ ánh sáng ban ngày mà chúng trải qua, nhưng chu kỳ của mặt trăng cũng ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của chúng.
Chu kỳ tuần trăng – hành trình đều đặn từ trăng tròn đến trăng tròn qua 28 đêm – gây ra những thay đổi trong từ trường Trái Đất, lực hấp dẫn của mặt trăng lên Trái Đất, và mức độ ánh sáng vào ban đêm.
Nhiều loài có thể cảm nhận được điều này và sử dụng nó để đồng bộ hóa quá trình sinh sản của mình. Hiện tượng đẻ trứng hàng loạt ở san hô chứng kiến hàng chục triệu quả trứng được phóng ra cùng lúc trên các rạn san hô để trùng với trăng tròn hoặc trăng mới. Nhưng điều gì xảy ra với động vật khi mặt trăng hoặc mặt trời thực hiện điều gì đó bất thường hoặc không ngờ tới, như một hiện tượng nhật thực hoặc nguyệt thực?
Nhật thực
Trong tất cả các sự kiện vũ trụ, nhật thực có lẽ là sự kiện gây ra thay đổi lớn nhất trong hành vi của động vật. Những con vật ban ngày bối rối trở về nơi trú ẩn vào ban đêm trong khi những loài động vật hoạt động về đêm lại tưởng rằng chúng đã ngủ quá giờ. Nhật thực xảy ra khi mặt trời, mặt trăng và Trái Đất cùng nằm trên một trục, sao cho mặt trăng hoàn toàn che khuất mặt trời. Khắp nơi trên thế giới, những hiện tượng hành vi bất thường thường được ghi nhận trong khi mọi người đều đang quan sát hiện tượng nhật thực.
Một số loài nhện bắt đầu phá bỏ mạng của mình trong một hiện tượng nhật thực, như cách chúng thường làm vào cuối ngày. Khi nhật thực kết thúc, chúng bắt đầu xây dựng lại mạng của mình, có lẽ không hài lòng với việc thiếu thời gian nghỉ ngơi. Tương tự, cá và chim hoạt động ban ngày sẽ quay về nơi nghỉ ngơi ban đêm của chúng, trong khi những con dơi hoạt động ban đêm xuất hiện, dường như bị đánh lừa bởi bóng tối đột ngột.
Hà mã ở Zimbabwe đã được quan sát thấy rời khỏi sông trong một hiện tượng nhật thực, hướng về khu vực kiếm ăn ban đêm của chúng trên cạn. Khi chúng đang đi, nhật thực qua đi, ánh sáng trở lại và những con hà mã đã bỏ dở cuộc hành trình của chúng. Những con vật này có vẻ lo lắng và căng thẳng trong suốt phần còn lại của ngày sau nhật thực.
Mặt trăng
Nguyệt thực xảy ra khi mặt trăng, Trái Đất và mặt trời gần như thẳng hàng, với Trái Đất nằm giữa hai thiên thể. Khi mặt trăng đi thẳng sau Trái Đất, Trái Đất chặn ánh sáng mặt trời không cho chiếu trực tiếp tới mặt trăng, khiến một ánh sáng đỏ xuất hiện. Những trăng máu này chỉ xảy ra khi có trăng tròn, vì vậy khó có thể tách biệt tác động của nguyệt thực lên động vật so với một đêm trăng tròn thông thường.
Một nghiên cứu vào năm 2010 phát hiện ra rằng loài khỉ Azara – một loài thường hoạt động về đêm – đã ngừng kiếm ăn ở Argentina trong một hiện tượng nguyệt thực khi môi trường xung quanh chúng trở nên tối hơn đột ngột.
Chúng có thể gặp khó khăn khi nhìn thấy thức ăn của mình, hoặc cảm thấy quá lo lắng để di chuyển an toàn qua các tán cây.
Khoảng ba lần mỗi năm, một siêu trăng xảy ra, khi trăng tròn trùng với cận điểm – điểm mà mặt trăng gần Trái Đất nhất. Khoảng cách của mặt trăng đến Trái Đất thay đổi trong tháng, vì quỹ đạo của mặt trăng không phải là một vòng tròn hoàn hảo. Trong sự kiện cận điểm, mặt trăng gần Trái Đất hơn khoảng 46.000 km so với khi xa điểm – khi mặt trăng ở xa Trái Đất nhất.
Trong một siêu trăng, mức độ ánh sáng vào ban đêm tăng lên khoảng 30% so với bất kỳ thời điểm nào trong chu kỳ hàng tháng của mặt trăng, và mặt trăng trông to hơn nhiều trên bầu trời. Nghiên cứu gần đây của chúng tôi phát hiện ra rằng loài ngỗng barnacle hoang dã đã phản ứng với các sự kiện siêu trăng khi chúng ở phía tây nam Scotland trong mùa đông. Chúng tôi đã gắn các thiết bị nhỏ vào những con ngỗng để đo lường hành vi của chúng và phát hiện ra rằng nhịp tim và nhiệt độ cơ thể của ngỗng tăng lên vào ban đêm trong các sự kiện siêu trăng, khi mà thường thì vào thời gian này trong ngày, chúng sẽ yên tĩnh.
Những con chim không phản ứng với các sự kiện siêu trăng khi mặt trăng bị che khuất bởi mây dày và đêm vẫn khá tối. Vì vậy, dường như, giống như con người, ánh sáng mạnh của một siêu trăng đã đánh thức những con ngỗng, khiến nhịp tim và nhiệt độ cơ thể của chúng tăng lên, có thể là để chuẩn bị cho ban ngày.
Những trăng máu – dù có tên gọi đáng sợ – không tạo được ấn tượng lớn với loài ngỗng barnacle.
Chu kỳ mặt trăng và chúng ta
Trong nhiều thế kỷ, con người đã bị mê hoặc bởi mối quan hệ giữa hành vi của con người và chu kỳ mặt trăng. Nhiều câu chuyện dân gian và truyền thuyết gắn liền với sự tương tác của chúng ta với mặt trăng, ví dụ cực đoan nhất có lẽ là những sinh vật huyền thoại như người sói. Không quá ngạc nhiên khi trước đây từ lunatic – xuất phát từ tiếng Latin lunaticus, có nghĩa là của mặt trăng – được dùng để mô tả những người bị coi là tâm thần, điên rồ hoặc khó đoán, cho đến năm 1930, khi các thuật ngữ thích hợp và nhạy cảm hơn được đưa vào sử dụng.
Trước đây, người ta từng tin rằng chu kỳ mặt trăng ảnh hưởng đến một loạt các thay đổi kỳ lạ đối với sinh lý của một người và hành vi của xã hội, với mọi thứ từ tỷ lệ sinh, khả năng sinh sản, động kinh và cả tính nóng nảy đều được cho là chịu ảnh hưởng. Nhiều người vẫn tin rằng tỷ lệ tội phạm bạo lực và sự hỗn loạn tăng lên vào thời điểm trăng tròn.
Một loạt các nghiên cứu được công bố vào cuối những năm 1980 không tìm thấy bất kỳ bằng chứng nào về mối liên hệ giữa chu kỳ mặt trăng và hành vi của con người. Ảnh hưởng của mặt trăng đối với chúng ta có thể vẫn chỉ là huyền thoại, nhưng sự bối rối mà nó gây ra cho các loài động vật hoang dã thực sự rất đáng kể.
