Cách nhân loại trở thành nô lệ của đồng hồ

Trong một thế giới không có đồng hồ, con người dùng các hoạt động hằng ngày thay cho đơn vị thời gian.

Đứa con 3 tuổi của tôi không hiểu về thời gian. Tôi không nói đến thời gian theo kiểu của Einstein, mà là các đơn vị thời gian cơ bản. Thằng bé không biết phút hay giờ là gì. Hôm qua có thể là ngày hôm trước, hoặc cũng có thể là tháng tư. Khi nó hỏi bao lâu thì cháo của nó sẽ chín, tôi nói, một lát nữa. Vấn đề là tôi nhanh chóng nhận ra rằng một lát là một mô tả hoàn toàn thiếu chính xác. Và vì thế, tôi bắt đầu dùng các phép so sánh. Tôi nói, nó lâu bằng một lần tắm, hoặc, nó sẽ kéo dài một tập phim của Spiderman. Tôi vẫn không nghĩ rằng nó hiểu, nhưng ít nhất tôi đã cố gắng.

Cuộc sống trước khi có đồng hồ

Những gì tôi đang làm không phải là duy nhất. Hàng thiên niên kỷ trước, con người sống mà không có đồng hồ, vì thế mà đã từng có một thời trước khi có thời gian. Và họ cũng làm giống như tôi với đứa con nhỏ của mình: họ dùng các phép ẩn dụ. Ở Anh thời trung cổ, chẳng hạn, họ có một đơn vị đo thời gian gọi là Pater Noster Whyle, nghĩa là khoảng thời gian để đọc xong Kinh Lạy Cha. Và một số việc có thể kéo dài trong một Pissing Whyle.

Vậy cuộc sống trước khi có đồng hồ như thế nào, và đồng hồ đã thay đổi cách chúng ta nhìn nhận bản thân và thế giới ra sao?

Lối sống gắn liền với công việc

Cho đến cuối thời trung cổ, con người không nghĩ về thời gian như một thứ tách biệt khỏi những công việc họ làm. Cắt cỏ không mất nửa tiếng; nó mất thời gian để cắt xong bãi cỏ. Các nhà sử học thường gọi đây là lối sống hướng theo công việc. Điều này có nghĩa là nhận thức thời gian theo thời gian hoàn thành công việc; nó không được chia thành giờ, phút hay giây. Như Oliver Burkeman đã diễn tả trong cuốn sách Bốn nghìn tuần: Quản lý thời gian cho những người phàm (Four thousand weeks: Time management for mortals):

Bạn vắt sữa bò khi cần vắt và thu hoạch mùa màng khi đến mùa, và bất kỳ ai cố áp đặt một lịch trình từ bên ngoài cho những việc đó – chẳng hạn, bằng cách thực hiện việc vắt sữa trong một tháng chỉ trong một ngày để khỏi bận tâm về sau, hoặc cố làm cho mùa màng chín sớm – sẽ bị coi là kẻ điên.

Điểm chính là trước khi có đồng hồ, không tồn tại cái gọi là 9 giờ đến 5 giờ. Không thể canh giờ mà không có đồng hồ. Công việc được hoàn thành và mùa màng được thu hoạch. Hầu hết mọi người đều mong đợi làm việc trong khoảng thời gian có ánh sáng, nghĩa là làm suốt 16 giờ vào mùa hè và ngắn hơn, khoảng 8 giờ vào mùa đông. Không ai phải vội vã hoàn thành công việc vì một giới hạn thời gian nhân tạo nào cả. Như những người lão luyện chậm rãi sẽ nói, nó kéo dài bao lâu thì kéo dài bấy lâu.

Các nhà công nghiệp và đồng hồ của họ

Dĩ nhiên, tôi nghi ngờ rằng bạn không đang đọc điều này sau một ngày vắt sữa bò vất vả. Hầu hết mọi người ngày nay đều làm công việc văn phòng hoặc nhà máy. Nếu bạn dự định tổ chức một cuộc họp tại một phòng cụ thể với những người cụ thể, thì nói gặp nhau sau bữa trưa là hơi mơ hồ. Khó mà bắt kịp chuyến tàu bằng cách nói sau khi tôi đánh răng, hoặc đi xem phim ở rạp khi mặt trời lặn.

Khi châu Âu bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, sự linh hoạt trong công việc của cuộc sống nông nghiệp bị dừng lại một cách chấn động. Công ty lớn đầu tiên sử dụng đồng hồ thường xuyên là dịch vụ bưu điện Anh, sau đó là các công ty đường sắt. Nhưng chẳng mấy chốc, ai ai cũng nhìn ra lợi ích của việc sống theo đồng hồ. Thật khó để điều phối công nhân nhà máy và sắp xếp sản xuất mà không có đồng hồ. Sự công nghiệp hóa đòi hỏi công nhân phải đến công việc của họ đúng giờ. Sản lượng, năng suất, và hiệu quả cần đến đồng hồ.

Nô lệ của đồng hồ

Khi bạn nghiên cứu lịch sử các ý tưởng, thường dễ dàng áp đặt cuộc sống của mình lên cuộc sống của những người đi trước. Không có đồng hồ, thật khó tưởng tượng xã hội vận hành thế nào. Ngược lại, đối với một người nông dân thời trung cổ nhìn vào chúng ta, cuộc sống hiện tại sẽ hoàn toàn xa lạ hoặc thậm chí là u ám.

Đồng hồ đã hoàn toàn thay đổi cách chúng ta nhìn nhận thế giới. Hãy nghĩ xem bạn kiểm tra thời gian trên điện thoại hoặc đồng hồ của mình bao nhiêu lần. Cuộc sống của bạn bị điều hành bởi đồng hồ, điều ấy có thể xem bạn là nô lệ của đồng hồ. Nó giống như chúng ta đã chia cuộc sống thành những khối thời gian nhỏ, và đặt từng phần của bản thân vào những khối đó. Trước đây, cuộc sống gắn liền với công việc. Thế giới vận hành như nó vốn vậy. Ngày nay, chúng ta cố kéo căng và uốn nắn thế giới để đáp ứng nhu cầu của đồng hồ. Đồng hồ không bao giờ nói dối, và tôi không được đến muộn. Các Chúa tể Đồng hồ sẽ không hài lòng.

Đôi khi, tuy nhiên, chúng ta cần gỡ bỏ những chuỗi đếm giờ. Không phải mọi thứ trong cuộc sống đều cần chia thành từng phân đoạn gọn gàng, như các tiết học trong ngày. Đôi khi, tốt hơn là để cho thế giới diễn ra theo cách của nó. Chúng ta không chỉ cần chấp nhận điều này mà còn cần nói với những người khác rằng nó kéo dài bao lâu thì kéo dài bấy lâu.