Bom nguyên tử, cuộc lưu đày và thử thách về tình anh em

Sự khác biệt trong cách suy nghĩ về việc ai nên kiểm soát những công nghệ mới đầy sức mạnh đã đẩy hai anh em đi theo những con đường khác nhau. Đối với một người, câu chuyện kết thúc bằng một sứ mệnh đưa khoa học đến với công chúng.

Thỉnh thoảng, khoa học mang đến những viên thuốc độc

Kiến thức đạt được trong quá trình khám phá cách thức hoạt động của tự nhiên mở ra những cánh cửa mà chúng ta có thể ước gì đã giữ nguyên đóng chặt: Trong phần lớn năm qua, các bảng tin của chúng ta tràn ngập những câu chuyện về cách siêu năng lực tính toán có thể tạo ra các trí óc phi nhân tính vô đạo đức có khả năng học hỏi và suy nghĩ giỏi hơn chúng ta (và sau đó thì sao?). Trên màn ảnh rộng, bộ phim Oppenheimer đã khắc họa một mối đe dọa mà con người đã sống cùng gần 80 năm: Cách năng lượng của nguyên tử có thể được giải phóng để tạo ra những quả bom hủy diệt không tưởng.

Khi các phát minh mang nguy cơ thảm họa đe dọa toàn nhân loại, ai quyết định chúng được sử dụng như thế nào (hoặc có nên được sử dụng)?

Khi ngay cả các nhà khoa học cũng bàn luận về các thuật ngữ như sự tuyệt chủng của nhân loại, tiếng nói của ai là quan trọng?

Những câu hỏi như vậy là trọng tâm của bộ phim Oppenheimer, một bom tấn hiện đã được đề cử hơn một chục giải Oscar. Đối với tôi, bộ phim này mang một ý nghĩa khác. Tôi đã dành rất nhiều thời gian bên cạnh Frank Oppenheimer trong 15 năm cuối đời của ông. Dù tôi chưa bao giờ gặp người anh của ông là Robert, Frank vẫn cảm thấy đau lòng về những gì ông cho là cơ hội bị phung phí của Robert để tham gia vào những cuộc trò chuyện chân thành với mọi người trên thế giới về cách bảo vệ bản thân dưới bóng đe dọa của mối nguy mới này.

Mối quan hệ giữa hai anh em trong những năm hậu thế chiến II

Trong những năm sau Thế chiến II, mối quan hệ tình cảm gần gũi giữa hai anh em (Robert – cha đẻ của bom nguyên tử – và người em Frank – chú của quả bom, như ông vui vẻ tự gọi mình) đã bị căng thẳng và thậm chí có lúc bị rạn nứt. Cả hai đều hy vọng rằng công nghệ hạt nhân mới chớm nở sẽ được giữ dưới sự kiểm soát toàn cầu và hòa bình. Cả hai đều hy vọng rằng sự kinh hoàng tuyệt đối của các loại vũ khí mà họ góp phần tạo ra có thể dẫn đến một thế giới không có chiến tranh.

Họ đứng về cùng một phía, nhưng không chung một trang khi nói đến chiến thuật.

Robert – người nổi tiếng rầm rộ sau chiến tranh – tin rằng các quyết định nên được giao cho những chuyên gia hiểu rõ vấn đề và có quyền lực để thực hiện, tức là những người như chính ông. Frank cũng nhiệt thành tin rằng những người dân bình thường cần phải tham gia. Ông lập luận rằng tất cả mọi người đã tham gia để giành chiến thắng trong chiến tranh, và cũng sẽ cần đến tất cả mọi người để giành lấy hòa bình.

Cuối cùng, cả hai đều thất bại. Cả hai đều phải trả giá cho những nỗ lực của mình bằng sự nghiệp (dù Frank cuối cùng đã hồi sinh ý tưởng của mình thành một bảo tàng khoa học của nhân dân với ảnh hưởng toàn cầu).

Với việc câu hỏi Ai quyết định? nằm ở cốt lõi của rất nhiều khoa học phát triển nhanh ngày nay, câu chuyện của hai anh em dường như trở nên thuyết phục và liên quan hơn bao giờ hết.

Theo nhiều cách, hai anh em nhà Oppenheimer rất giống nhau. Cả hai đều học vật lý. Cả hai đều nghiện thuốc lá. Cả hai đều yêu thích nghệ thuật và văn học. Cả hai đều có đôi mắt xanh sắc sảo, thừa hưởng từ mẹ họ là bà Ella Friedman Oppenheimer, một nghệ sĩ có một bàn tay bị dị tật và luôn che dấu bằng một chiếc găng tay. Cha của họ, Julius, là người bảo trợ cho Hiệp hội Văn Hóa Đạo Đức, tổ chức tận tụy với tình yêu đối với điều đúng đắn.

Họ sống chung trong một căn hộ ở Manhattan với người giúp việc, tranh của Renoir, và sách xếp chồng chất dọc hành lang và cả trong nhà vệ sinh. Ella sợ hãi vi khuẩn, vì vậy gia sư và thợ cắt tóc thường đến tận nhà. Frank cắt amidan ngay trong phòng ngủ của mình. Cả hai cậu bé đều học tại các trường Văn Hóa Đạo Đức ở New York, nên đạo đức đã thấm vào nền tảng giáo dục của họ.

Nhưng họ cũng có những điểm đối lập trong nhiều khía cạnh khác.

Robert tự thừa nhận mình là một đứa trẻ ngoan ngoãn đến phát chán. Còn Frank thì hoàn toàn ngược lại. Ông lén ra ngoài vào ban đêm để leo lên các bể nước trên nóc nhà ở New York; đến trung học, ông đã sử dụng dòng điện trong nhà để hàn bất cứ kim loại nào ông có thể tìm được. Ông tháo rời chiếc đàn piano tự động của cha (sau đó thức suốt đêm để lắp lại).

Robert hoàn thành chương trình học tại Harvard trong ba năm và nhận bằng tiến sĩ từ Đại học Göttingen hai năm sau đó, vào năm 1927, khi mới 23 tuổi. Frank chỉ nhận được bằng tiến sĩ khi đã 27 tuổi. Robert kiêu ngạo, kén chọn người đồng hành. Frank thì nói chuyện với bất kỳ ai và thực tế sau này còn kết bạn với cả những người theo dõi ông của FBI.

Khi Robert gia nhập đội ngũ giảng viên tại Caltech, ông được miêu tả như một vị thánh bảo trợ, luôn là trung tâm, lưu loát và thu hút. Khi Frank đến Caltech nhiều năm sau để học cao học, ông được miêu tả là đứng ở rìa, vai rụt lại, quần áo nhăn nhúm và sờn rách, ngón tay vẫn dính bẩn từ phòng thí nghiệm.

Tình cảm anh em

Dù vậy, họ vẫn yêu thương nhau sâu sắc. Frank đã khóc khi Robert rời đi du học ở Châu Âu. Robert viết cho Frank rằng ông sẵn lòng từ bỏ kỳ nghỉ của mình để có một buổi tối với em. Ông gửi cho em trai sách về vật lý và hóa học, một máy đo góc, la bàn, máy đếm nhịp, cùng những bức thư đầy sự khuyên nhủ của người anh. Câu yêu thích của tôi là: Cố gắng để hạnh phúc giống như cố gắng xây dựng một cỗ máy mà không có bất kỳ quy định nào ngoại trừ việc nó phải vận hành yên lặng.

Vào mùa hè, họ thường lui về một căn nhà gỗ trên núi ở New Mexico mà Robert gọi là Perro Caliente (tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là xúc xích nóng). Họ cưỡi ngựa qua những đỉnh núi cao 13.000 feet, mỗi mùa hè cưỡi ngựa hơn 1.000 dặm. Trong một chuyến đi đêm, Robert bị ngã ngựa. Anh ấy vốn rất gầy, Frank kể. Có một chút sinh vật nằm trên mặt đất, không động đậy. Thật đáng sợ, nhưng may là anh ấy không sao.

Trong một chuyến đi trở về Caltech, Frank đã lái xe lật vào rãnh, khiến Robert gãy tay. Khi dừng lại ở cửa hàng để lấy đai đeo tay, Robert đã lấy một chiếc màu đỏ tươi, để an ủi em trai vì biết rằng Frank cảm thấy có lỗi về vụ tai nạn.

Thời kỳ chính trị hỗn loạn và quan điểm khác biệt

Xung quanh họ, thế giới đầy bất ổn, với sự trỗi dậy của chủ nghĩa phát xít ở Đức, Ý và Tây Ban Nha. Cuộc Đại Suy Thoái khiến nhiều người vẫn chưa có việc làm. Robert phần lớn đứng ngoài chính trị, nhưng Frank lại lao vào. Ông cưới một sinh viên Đại học Berkeley là thành viên của Đoàn Thanh Niên Cộng Sản, rồi tự mình gia nhập. Ông ngưỡng mộ những người Cộng Sản vì họ quan tâm nghiêm túc đến vấn đề thất nghiệp – và hiểu rõ các mối đe dọa từ Hitler và Mussolini. Điểm nhấn cá nhân với ông là cách đối xử với người da đen tại một hồ bơi công cộng ở Pasadena: Người da đen chỉ được phép vào vào thứ Tư; hồ bơi sẽ được xả nước sạch trước khi người da trắng quay lại vào thứ Năm. Dường như chỉ có Đảng Cộng Sản mới quan tâm.

Robert không chấp nhận việc Frank gia nhập đảng, và cũng không chấp nhận vợ ông, Jackie, gọi bà là cô hầu bàn đó. Ông buộc tội Frank chậm chạp vì mất quá nhiều thời gian để nhận bằng tiến sĩ. Ông gọi cuộc hôn nhân của Frank là trẻ con. Những cảm xúc này dần trở thành sự ghét bỏ lẫn nhau. Sau này Jackie cho rằng Robert và vợ ông, Kitty, là giả tạo và khép kín.

Không lâu sau, Frank nhận ra mình không thích hợp để làm một người Cộng Sản và rời bỏ đảng. Ông cảm thấy đảng quá độc đoán, và không quan tâm đến công bằng xã hội mà chủ yếu là sự tranh cãi vụn vặt. (Robert chưa bao giờ gia nhập, mặc dù Kitty từng là một thành viên đảng.)

Từ lý thuyết lượng tử đến máy gia tốc nguyên tử

Hai anh em đều là nhà vật lý khi Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng vào năm 1941. Robert, nhà lý thuyết, chia sẻ những kiến thức cách mạng về cơ học lượng tử với các đồng nghiệp Mỹ tại Berkeley và Caltech, nơi ông giữ hai chức vụ. Frank, một nhà thực nghiệm bẩm sinh, đang làm việc với Ernest Lawrence tại Berkeley về công nghệ phát triển nhanh chóng của máy gia tốc hạt – được một số người gọi là máy phá nguyên tử.

Khi rõ ràng rằng năng lượng khổng lồ chứa trong hạt nhân có thể được sử dụng để chế tạo bom – và Đức Quốc Xã có thể đang làm điều đó – Tổng thống Franklin Roosevelt đã phê duyệt một nỗ lực lớn của Mỹ để đi trước: dự án Manhattan. Đây là một bất ngờ cho tất cả mọi người khi Tướng Leslie Groves chọn Robert làm giám đốc. Chỉ sau một đêm, chàng trai trẻ mơ mộng yêu thích đọc thơ bằng tiếng Phạn trở thành thủ lĩnh của một tập hợp trí tuệ xuất sắc nhất từng được triệu tập – các nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới tụ hội tại một phòng thí nghiệm tạm bợ trên một đỉnh núi hoang vu ở New Mexico, nơi họ sẽ chế tạo bom nguyên tử để ngăn chặn Hitler.

Trong khi đó, Frank làm việc với Lawrence về những đường đua (tên chính thức là calutron) để tách một lượng nhỏ nhưng thiết yếu của uranium-235 tinh khiết ra khỏi một hỗn hợp đồng vị bẩn bằng cách dùng nam châm điều khiển chúng theo vòng tròn. Uranium-235, giống như plutonium-239, rất dễ bị tách, đúng như cần thiết để tạo ra một phản ứng dây chuyền. Vì không ai biết cách làm thế nào để tập hợp đủ khối lượng chất đó để tạo ra một vụ nổ, nên hai thiết kế được tiến hành song song. Bom plutonium có biệt danh là Fat Man; còn bom uranium là Little Boy.

Frank đã giúp giám sát một khu phức hợp khổng lồ tách uranium tại Oak Ridge, Tennessee. Frank có thiện cảm với Tướng Groves, và Groves, ngược lại, cũng quý mến Frank – sau này ông còn bảo vệ Frank khi Frank bị đuổi khỏi ngành vật lý vì quan điểm chính trị.

Giai đoạn thử bom đầu tiên

Khi thời điểm thử nghiệm bom đến gần, Frank gia nhập cùng anh trai tại địa điểm Trinity, một sa mạc khô cằn từng là một phần của Khu Vực Ném Bom Alamogordo. Frank, người thấy công việc của mình (một cách trớ trêu) như là một thanh tra an toàn, đã vạch ra các tuyến đường thoát hiểm qua sa mạc và đảm bảo rằng các công nhân đều đội mũ bảo hộ.

Khoảnh khắc quyết định

Cuối cùng, vào ngày 16 tháng 7 năm 1945, tín hiệu xanh đã được đưa ra. Sau một đêm dài trong lo âu, họ quan sát mưa và sấm chớp xung quanh cỗ máy – một quả bom plutonium theo kiểu Fat Man được đặt trên một tháp cao 100 foot – rồi đến lúc bấm nút, theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.

Hai anh em nằm cùng nhau trong boongke gần nhất, cách năm dặm, đầu úp xuống đất. Sau này Frank mô tả lại đám mây lơ lửng kỳ dị. Nó rất sáng, rất tím và cực kỳ khủng khiếp… và tất cả tiếng nổ vang dội, bật lại liên tục trên các vách đá và ngọn đồi. Tiếng vang cứ tiếp tục mãi… Đám mây, theo ông, dường như treo mãi trên không trung.

Hai anh em ôm lấy nhau: Tôi nghĩ chúng tôi chỉ nói: Nó đã hoạt động.

Hậu quả tàn khốc của vũ khí mới

Ngày 6 tháng 8 năm 1945, Little Boy được thả xuống thành phố Hiroshima – một thành phố vốn không bị ảnh hưởng bởi bom Mỹ trước đó để dễ dàng đánh giá mức độ thiệt hại. Trong khoảnh khắc, thành phố gần như bị san bằng hoàn toàn, con người biến thành tro tàn, những người sống sót lê bước với làn da bị bong ra, treo lủng lẳng trên cơ thể như giẻ rách. Theo ước tính của các nhà chức trách Nhật Bản, có khoảng 140.000 người thiệt mạng trong vụ tấn công và trong những tháng sau đó.

Frank nghe tin bên ngoài văn phòng của anh trai tại Los Alamos. Cho đến lúc đó, tôi không nghĩ mình đã thực sự nghĩ đến tất cả những người bị san phẳng đó, ông nói. Vụ thả bom Fat Man xuống Nagasaki chỉ vài ngày sau đã nâng số người chết lên cao hơn nữa.

Một số nhà vật lý xem thành công của họ như một thất bại đạo đức. Tuy nhiên, nhiều người – bao gồm Frank và Robert – cũng hy vọng rằng vũ khí mới này sẽ khiến mọi người nhìn thế giới theo cách khác; họ hy vọng nó sẽ mang lại hòa bình. Đó là những ngày mà chúng tôi chỉ uống một ly chúc mừng duy nhất, Robert nói: Không còn chiến tranh.

Vũ khí không thể chấp nhận

Sau chiến tranh, cuộc sống của hai anh em rẽ theo hai hướng, bị chi phối bởi hoàn cảnh, và điều này gây đau khổ cho cả hai.

Robert là một người hùng; ông giao thiệp dễ dàng với những người quyền lực. Nổi tiếng nhất, ông là sếp của Einstein – giám đốc của Viện Nghiên Cứu Cao Cấp tại Princeton. Ông đã chủ trì một ủy ban để tư vấn cho chính phủ về một loại bom mới mạnh mẽ hơn rất nhiều – bom hydro. Thay vì tách nguyên tử, nó hợp nhất chúng, sử dụng vật lý của các vì sao. Bom H có thể mạnh hơn Little Boy tới 1.000 lần.

Ủy ban của Robert đã bỏ phiếu nhất trí phản đối việc phát triển loại bom này. Những nguy hiểm cực độ cho nhân loại trong đề xuất này hoàn toàn vượt xa bất kỳ lợi ích quân sự nào có thể đạt được từ vũ khí này. Họ mô tả nó như một mối đe dọa cho tương lai của loài người mà không thể chấp nhận.

Trong khi đó, Frank đã gia nhập khoa vật lý tại Đại học Minnesota, nơi ông chế tạo các máy dò để bắt các tia vũ trụ phát ra từ không gian bằng thiết bị gắn vào các bóng bay mà ông thường xuyên làm mất, nhưng vẫn kiên nhẫn đuổi theo chúng qua các khu rừng ở Cuba và các khu vực hẻo lánh khác. Ông vô cùng phấn khích khi phát hiện ra rằng các hạt của tia vũ trụ không chỉ đơn thuần là proton như mọi người vẫn nghĩ, mà còn là các hạt nhân của nhiều nguyên tố – từ hydro đến vàng – cho thấy rằng một số hạt này đã được hình thành trong các vụ nổ siêu tân tinh.

Trách nhiệm giải thích về bom nguyên tử

Đồng thời, ông đi khắp nơi diễn thuyết, như ông từng nói, để cố gắng giáo dục công chúng về bom nguyên tử, cố gắng giải thích mạnh gấp 1.000 lần có nghĩa là gì. Ông đã nói chuyện với các ngân hàng, hội đồng dân sự và các trường học. Ông lập luận rằng cái gọi là người thông minh không khác nhiều so với mọi người khác. Frank cho rằng sự thiếu tin tưởng vào người bình dân phần lớn xuất phát từ xu hướng của mọi người trong việc quy thành công của mình cho một đặc điểm cá nhân duy nhất, mà sau đó họ thần tượng hóa và dùng đặc điểm này để đánh giá người khác theo tiêu chuẩn tương tự.

Ông tin rằng mọi người sẽ tự học hỏi nếu họ cảm thấy tiếng nói của mình có giá trị. Tất cả chúng ta đều đã thấy, đặc biệt là trong chiến tranh, sự gia tăng đáng kể về năng lực của con người nhờ vào ý thức trách nhiệm, ông nói. Việc xây dựng các đường đua trong chiến tranh đã đòi hỏi đào tạo hàng nghìn người vừa rời khỏi nông trại và rừng để vận hành và sửa chữa những thiết bị kỳ lạ và phức tạp nhất.

Sự theo dõi của FBI và cuộc đời mới của Frank

Chẳng bao lâu, sự nghiệp vật lý của ông bị cắt đứt. FBI đã theo dõi cả hai anh em trong nhiều năm, chỉ tạm ngừng trong thời chiến, khi tình báo quân sự tiếp quản. Các đặc vụ bám sát họ mọi nơi, nghe trộm điện thoại và gắn các thiết bị nghe lén trong nhà họ.

Năm 1949, Frank nhận được lệnh triệu tập để ra làm chứng trước Ủy Ban Hoạt Động Chống Mỹ (HUAC), tại đây ông từ chối viện dẫn Tu Chính Án Thứ Năm nhưng cũng từ chối khai báo về bất kỳ ai khác ngoài bản thân mình. Ông bị sa thải khỏi khoa vật lý của Đại học Minnesota, rời khỏi văn phòng của chủ nhiệm trong nước mắt.

Những nỗ lực tìm việc ở nơi khác bị cản trở ở mọi ngả, mặc dù có sự ủng hộ từ nhiều nhà đoạt giải Nobel, Tướng Groves và thậm chí là Edward Teller – người ủng hộ bom H. Cuối cùng, một đặc vụ FBI nói thẳng với Frank rằng: Nếu ông muốn có việc làm, ông phải hợp tác. Lúc đó tôi mới nhận ra mình đã gặp bức tường cản trở.

Hết lựa chọn, và vừa mua một trang trại để sống vào một ngày nào đó, Frank và Jackie đã trở thành những người chăn nuôi gia súc thực thụ, học hỏi từ hàng xóm và các sách hướng dẫn thú y. (FBI luôn bám theo họ, làm phiền hàng xóm để lấy thông tin, ám chỉ rằng họ đang phát tán bí mật nguyên tử sang Mexico.) Trong suốt thời gian đó, Frank luôn suy nghĩ và viết về vật lý và hòa bình, quyền dân sự, đạo đức, giáo dục và vai trò quan trọng của sự trung thực trong khoa học và đời sống công cộng.

Mâu thuẫn với anh trai

Robert không tán thành bất kỳ hoạt động nào của Frank. Ông cho rằng không có đủ thời gian để đưa công chúng tham gia vào các cuộc tranh luận; ông nghĩ rằng mình có thể sử dụng danh tiếng và quyền lực để ảnh hưởng đến chính sách ở Washington theo hướng hòa bình. Frank bày tỏ sự ghê tởm với điều mà ông coi là cách tiếp cận vô ích và tinh hoa của anh trai. Robert làm rõ rằng ông nghĩ ý tưởng trở thành người chăn nuôi là một điều ngớ ngẩn – cũng như vượt quá khả năng của Frank.

Frank cảm thấy ông không thể tiếp cận anh trai được nữa. Tôi gặp anh trai ở Chicago, Frank viết cho người bạn thân nhất của mình, Robert Wilson tại Cornell, trong một lá thư không ghi ngày, có lẽ vào đầu những năm 1950. Tôi sợ rằng tôi chỉ làm anh ấy hơi buồn cười khi, với tình cảm anh em, tôi nói với anh ấy rằng tôi vẫn tự tin rằng một ngày nào đó anh ấy sẽ làm điều gì đó mà tôi tự hào.

Người anh bị hủy hoại

Sự suy sụp nổi tiếng của Robert diễn ra nhanh chóng. Nhiều cuốn sách tuyệt vời đã được viết về chủ đề này (chưa kể đến bộ phim vĩ đại của Christopher Nolan); thực chất, ông bị trừng phạt vì chống lại bom H, có lẽ cũng vì sự kiêu ngạo và ngây thơ của ông. Sau một loạt các phiên điều trần bí mật, quyền an ninh của ông bị thu hồi; ông bị tất cả các tài liệu ghi nhận là một người bị hủy hoại.

Frank không thích nói về điều đó. Anh ấy tin tưởng vào khả năng nói chuyện với mọi người và thuyết phục họ, Frank nói. Nhưng anh ấy đã đối mặt với những người không quen bị thuyết phục bằng lời.

Một trong những lời khai đau lòng nhất của Robert trong các phiên điều trần liên quan đến Frank. Khi được hỏi liệu em trai của mình có từng là một người Cộng sản không, Robert trả lời: Thưa ông Chủ Tịch… Tôi xin ông đừng ép tôi trả lời những câu hỏi về em trai của tôi. Nếu những điều này quan trọng với ông, ông có thể hỏi nó. Tôi sẽ trả lời, nếu được hỏi, nhưng tôi xin ông đừng hỏi tôi những câu hỏi này.

Bi kịch rộng lớn hơn của cả hai anh em

Bi kịch lớn hơn đối với cả hai anh em là việc chế tạo vũ khí hủy diệt hàng loạt đáng sợ nhất thế giới – một thứ quá kinh hoàng để có thể sử dụng – đã không làm thay đổi nhiều cách nhìn của con người về chiến tranh. Bom H chỉ là một vũ khí khác.

Điều đã hủy hoại anh ấy, Frank nói, không chỉ là sự thất sủng từ chính quyền, mà còn là việc thất sủng này đại diện cho sự thất bại đối với loại hành vi văn minh mà anh ấy hy vọng các quốc gia sẽ áp dụng.

Robert qua đời ở tuổi 62, vào năm 1967. Ký ức cuối cùng của Frank về anh trai là một cảnh gia đình xúc động. Robert nằm trên giường, đau đớn vì ung thư họng. Frank nằm xuống bên cạnh và cả hai cùng xem chương trình Perry Mason trên TV.

Con đường mới

Trong khi Robert bị hủy hoại về chính trị, Frank bắt đầu dạy khoa học trong một ngôi trường nhỏ chỉ có một phòng học. Không lâu sau, các học sinh từ Pagosa Springs, Colorado, đã giành chiến thắng tại các hội thi khoa học cấp bang. Đến năm 1959, Frank cuối cùng cũng được Đại học Colorado chấp nhận vào giới học thuật và lập tức xây dựng một thư viện thí nghiệm từ các thiết bị thu thập từ những phòng thí nghiệm khác.

Qua thời gian, thư viện đó đã phát triển thành một sân chơi khoa học khổng lồ trong tòa nhà cũ của Cung điện Mỹ thuật ở San Francisco. Các vật trưng bày – đôi khi tinh vi và mong manh – được thiết kế để người ta chạm vào, thậm chí phá hỏng; không có bảo vệ ngăn mọi người sờ vào bất cứ thứ gì, không có quy tắc nào ngăn cản sự lấy cắp – và đáng ngạc nhiên, hầu như không xảy ra trường hợp nào. Ông gọi đó là một Exploratorium để mọi người không nghĩ rằng đây là một viện bảo tàng, nơi cần có hành vi đúng mực (dù ông thích ý tưởng rằng không ai bị đuổi khỏi viện bảo tàng). Các nhà khoa học và nghệ sĩ hàng đầu từ khắp nơi trên thế giới đã đóng góp thời gian và tài năng. Barbara Gamow, vợ của nhà vật lý George Gamow, đã vẽ một tấm biển treo phía trên xưởng cơ khí với dòng chữ: Ở đây đang được tạo ra một Exploratorium, một Viện Bảo Tàng Cộng Đồng dành cho Nhận Thức.

Niềm tin vào khả năng tự học hỏi của công chúng

Cuối cùng, tôi thích nghĩ rằng Frank đã chứng minh rằng anh trai mình (và hầu hết mọi người khác) đã sai về sự sẵn lòng của công chúng bình dân trong việc tham gia và học hỏi. Ông đã nói rằng cái gọi là công chúng không chú ý sẽ trở nên sống động nếu họ không cảm thấy bị lừa phỉnh và nói dối, nếu họ cảm thấy mình được đánh giá cao và tôn trọng. Và nếu mọi người trở nên nghiện việc tự khám phá, họ sẽ được bảo vệ khỏi phải nghe theo lời của bất kỳ kẻ ưa kiểm soát nào đang nắm quyền. Xã hội có thể khai thác trí tuệ tập thể này để giải quyết các vấn đề toàn cầu cấp bách – cách duy nhất mà ông nghĩ rằng có thể thành công.

Ngày nay, các trung tâm khoa học theo mô hình Exploratorium tồn tại dưới nhiều hình thức trên khắp thế giới.

Những ảnh hưởng và kỷ niệm cá nhân

Tôi tự xem mình là một trong hàng ngàn người nghiện khoa học do Frank tạo ra, một môn học mà tôi từng thấy nhàm chán cho đến khi gặp ông vào năm 1971. (Có một sự liên tưởng kỳ lạ với hiện tại khi tác phẩm đầu tiên của tôi trên cương vị một nhà báo là bài viết về cuộc xâm lược của Liên Xô vào Tiệp Khắc cho tạp chí New York Times Magazine.) Tôi quan tâm đến hòa bình, chứ không phải vật lý. Frank thuyết phục tôi viết cho ông, giải thích về quang học và cơ học sóng cho công chúng. Người biên tập đầu tiên của tôi chính là Jackie. Qua nhiều năm, Frank và tôi đã dành vô số thời gian để trò chuyện về cuộc sống, nghệ thuật, khoa học và gia đình ông, bao gồm cả người anh trai của ông.

Bộ phim Oppenheimer của Nolan không mang lại nhiều hiểu biết về quan điểm của Robert về khoa học và hòa bình hay khoa học và đạo đức con người. Tuy nhiên, Robert đã suy nghĩ và nói về những ý tưởng này, mà nhiều trong số đó được thu thập trong cuốn sách năm 1954 của ông, Science and the Common Understanding, cũng như các nơi khác.

Frank tiếp tục trở nên xúc động (và hơi say) vào mỗi ngày 6 tháng 8, ngày Hiroshima bị ném bom. Ông chà mạnh trán, như thể ông đang cố xóa bỏ một điều gì đó. Ông cũng có phản ứng tương tự với nhiều phiên bản trước đây của câu chuyện Oppenheimer, vì ông cho rằng chúng tập trung quá nhiều vào sự sa ngã của anh trai mình, thay vì thất bại của các nỗ lực nhằm sử dụng nỗi kinh hoàng của bom nguyên tử để xây dựng một thế giới không còn chiến tranh.

Triết lý sống và những câu nói đáng nhớ của Frank

Sự chính trực mạnh mẽ của Frank thấm vào công việc của chúng tôi cùng nhau: Ông từ chối gọi tôi là nhà văn/biên tập vì ông nói rằng điều đó có nghĩa là nhà văn chia cho biên tập. Thay vào đó, tôi là Người Trình Bày của Exploratorium của ông.

Nếu ai đó nói, Không thể biết điều gì đó, hoặc không thể cảm ơn ai đó một cách thỏa đáng, ông sẽ tranh luận: Không phải là không thể, chỉ là rất, rất, rất khó thôi.

Dù có bất kỳ điều bất khả thi nào mà Frank đang cố làm, ông từ chối để bị ngăn cản bởi những trở ngại của thế giới thực. Đó không phải là thế giới thực, ông tức giận. Đó là thế giới mà chúng ta tự tạo ra. Chúng ta có thể làm tốt hơn. Thực tế, nhiều trong số những điều mà chúng tôi gọi là câu nói của Frank dường như càng trở nên phù hợp với hiện tại hơn bao giờ hết:

Điều tồi tệ nhất mà một kẻ đê tiện có thể làm với bạn là biến bạn thành một kẻ đê tiện.

Nghệ sĩ và nhà khoa học là những người quan sát chính thức của xã hội.

Nếu chúng ta ngừng cố gắng hiểu mọi thứ, chúng ta sẽ chìm sâu vào thất bại.

Để điều hướng mặt tối của khoa học, tôi nghĩ rằng sẽ cần chú ý sát sao đến tất cả những điều này. Thế giới thực mà chúng ta đang đối mặt không phải là cách mà mọi thứ nhất định phải như vậy. Chúng ta không nên trở thành những kẻ đê tiện. Chúng ta không bao giờ được ngừng quan sát hoặc ngừng cố gắng hiểu rõ.