Trong cuộc trò chuyện với văn bản của Lão Tử, tôi bắt đầu thấy hình dáng của chính cuộc đời mình, những câu hỏi mở ra các đường may, những mô hình tụ lại và lấp lánh.
Trích từ Lão Tử: Đạo Đức Kinh của Ken Liu. Bản quyền © 2024 bởi Ken Liu. Được tái bản với sự cho phép của Scribner, một ấn phẩm của Simon & Schuster, LLC.
Giữa đại dịch
Lúc ấy là giữa đại dịch; đã nhiều tháng trôi qua kể từ lần cuối tôi viết một chữ nào. Kể từ năm lên năm tuổi, tôi chưa từng hết chuyện để kể. Nhưng giờ đây, tôi lại chẳng có câu chuyện nào.
Công việc của tôi là kể về tương lai, những tương lai được định hình bởi hành động của con người, một loài không hoàn hảo nhưng tôi luôn tin tưởng vào nỗ lực hoàn thiện của nó. Tuy nhiên, đại dịch đã phá hủy niềm tin đó.
Bản thân căn bệnh không làm tôi sợ, nhưng chính trị thì có. Khắp nơi tôi thấy những tiếng nói gây hấn, những lời chỉ trích, sự hoang tưởng, tranh giành quyền lực, lời kêu gọi chiến tranh. Những lời dối trá trở thành câu chuyện phổ biến nhất, các loại hận thù là tiếng nói lớn nhất, những hành động bạo lực là dấu ấn đáng nhớ nhất.
Các quốc gia và dân tộc trên thế giới không đoàn kết khi phải đối mặt với một mối đe dọa sinh tồn cho cả nhân loại. Thay vào đó, họ coi đó là cơ hội hoàn hảo để chia rẽ, chinh phục, và tan rã. Có người, đáng lẽ phải hiểu biết hơn, lại viết một bài báo ca ngợi con số tử vong cao ở đất nước chúng tôi như một dấu hiệu cho thấy chúng tôi đã sẵn sàng cho chiến tranh. Có người khác, đáng lẽ cũng hiểu biết hơn, lại suy đoán rằng người Mỹ gốc Á có lẽ không đủ Mỹ.
Đột nhiên, tôi không còn cảm thấy mình thuộc về đất nước mình nữa.
Khởi đầu của một cuốn sách
Kể chuyện về tương lai là điều không thể. Đọc những câu chuyện của người khác cũng không dễ dàng – những câu chuyện đó diễn ra trong một thế giới trước đại dịch, và chúng không tính đến những gì đã xảy ra.
Tìm kiếm sự an ủi, tôi cố gắng thoát khỏi những điều liên quan đến kể chuyện. Tôi sửa chữa các máy chơi game cũ, dùng máy hàn chạy dọc lên dây cáp ruy-băng, nhìn màn hình chết dần dần sống lại khi thiếc hàn được làm nóng, làm cho dòng điện lại chảy qua các tiếp điểm khô cạn. Tôi nướng bánh mì, chìm đắm trong việc nhào bột, gấp bột, giống như Ishmael đánh mất bản thân trên tàu Pequod khi bóp những khối trong dầu cá voi. Tôi huấn luyện các mạng nơ-ron nhân tạo, cung cấp cho chúng những tác phẩm viễn tưởng của mình với hy vọng – không hoàn toàn không nghiêm túc – rằng một phiên bản robot của tâm trí tôi có thể tiếp tục kể những câu chuyện về tương lai trong khi tôi không thể nữa.
Và tôi bắt đầu đọc Đạo Đức Kinh. Trong nhiều thế kỷ kể từ khi được viết, cuốn sách của Lão Tử đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa và ngôn ngữ Trung Quốc. Nó là nguồn gốc của vô số điển cố, ẩn dụ, thành ngữ, tục ngữ. Lớn lên trong nền văn hóa Trung Quốc, tôi đã hấp thụ Lão Tử qua không khí. Tôi biết rằng quản lý một đất nước không khác gì nấu một con cá nhỏ. Tôi biết rằng những chiếc bình tốt nhất sẽ ra lò sau cùng. Tôi biết rằng trạng thái chính trị lý tưởng liên quan đến một câu ngụ ngôn nào đó về tiếng gà gáy và tiếng chó sủa. Tôi biết rằng những mẩu này đều đến từ Lão Tử, dù tôi chưa bao giờ đọc Đạo Đức Kinh, giống như tôi có thể cầm một hộp sọ nhựa và nói Than ôi, tội nghiệp Yorick! khi còn bé trước khi đọc bất kỳ tác phẩm nào của Shakespeare.
Nhưng tôi chưa bao giờ đọc cuốn sách từ đầu đến cuối. Giống như nhiều tác phẩm kinh điển khác, tôi cứ nghĩ mình đã hiểu nó qua các bản dịch, trích dẫn, thành ngữ, ẩn dụ chết.
Lời mời gọi từ người đọc
Trong tuyệt vọng, tôi bắt đầu đọc Đạo Đức Kinh. Tôi đọc vì không thể đọc hoặc kể những câu chuyện khác. Tôi đọc vì tương lai dường như hoàn toàn vô vọng. Tôi đọc với hy vọng tìm thấy con đường thoát khỏi bóng tối.
Và nó hoàn toàn không giống những gì tôi mong đợi. Trong Đạo Đức Kinh, Lão Tử không phải là một nhà hiền triết nhân từ, khôn ngoan như trong các câu chuyện thần thoại phương Đông, phun ra những lời sáo rỗng không có ý nghĩa gì. Ông sắc bén nhưng không làm tổn thương; ông chính trực nhưng không phán xét; ông hy vọng nhưng không ngọt ngào.
Rễ của sự nhẹ nhàng là sức nặng;
Bậc thầy của sự liều lĩnh là tĩnh lặng.
Tại sao một vị vua điều khiển mười nghìn cỗ xe lại xem nhẹ số phận của thế giới?
Đôi khi những lời của ông có vẻ như là những câu sáo ngữ, nhưng đó chỉ vì chúng đã được gắn sâu vào ý thức tập thể của chúng ta. Đôi khi ông có vẻ như một kẻ khiêu khích, gần như châm biếm, nhưng đó là vì ông không nghĩ ngôn ngữ tự nó có nhiều ý nghĩa.
Nếu nó không bị cười nhạo, thì không xứng đáng là Đạo.
Đạo tiến về phía trước trông như đang lùi lại;
Đạo thẳng thắn trông như bị uốn cong.
Lão Tử không mang đến sự an ủi. Ông không thuyết phục. Ông không đưa ra sự xoa dịu.
Trời đất không nhân từ.
Với họ, mọi thứ trong vũ trụ đều là những con chó rơm.
Những người hiểu Đạo cũng không nhân từ.
Với họ, con người cũng là những con chó rơm.
Ông chỉ đơn thuần đưa ra những quan sát về Đạo, con đường của định mệnh, của ân huệ, của sự sống. Không cần thiết để Lão Tử thuyết phục bạn về bất cứ điều gì, vì ông không cố gắng bán cho bạn điều gì. Bạn có thể chấp nhận lời của ông hoặc bỏ qua; với ông thì mọi chuyện đều như nhau.
Một giọng nói đã vượt qua thời gian
Thay vào đó, ông mời người đọc trò chuyện với văn bản của mình, qua đó người đọc phải tự mình khám phá con đường của riêng họ. Văn bản không quan trọng, mà là nỗ lực để nhìn thấy dòng nước lấp lánh chảy vượt ra ngoài những con kênh của văn bản. Hết lần này đến lần khác, Lão Tử khẳng định rằng Đạo không thể được dạy; bạn phải tự mình đến với nó.
Trong sự từ chối đối đầu, phán xét, định hướng ấy, Lão Tử đã thực sự an ủi tôi, thuyết phục tôi, và mang đến cho tôi sự bình an. Có điều gì an ủi hơn là trò chuyện với một trí tuệ đã vượt qua sự chết, một giọng nói đã tồn tại qua các thời đại?
Giữa trời đất là chiếc bễ, trống rỗng nhưng không bao giờ cạn. Càng chuyển động, dòng chảy càng mạnh mẽ.
Càng đọc, tôi càng muốn tranh luận, muốn cãi vã, muốn thách thức, và sau đó, dần dần, tôi muốn nhường nhịn, chấp nhận, tưởng tượng. Trong cuộc trò chuyện với văn bản của Lão Tử, tôi bắt đầu thấy hình dáng của chính cuộc đời mình, những câu hỏi mở ra các đường may, những mô hình tụ lại và lấp lánh. Tôi bắt đầu cảm thấy khát khao viết lại – dù điều đó phải chờ một cuốn sách khác.
Đó chưa phải là lối thoát, nhưng mọi con đường đều bắt đầu bằng mong muốn bước đi.
Trong khi chờ đợi, tôi đã ghi lại cuộc trò chuyện của mình với Lão Tử, điều mà có lẽ có thể gọi là bản dịch. Mọi bản dịch, cuối cùng, đều là ghi lại những nỗ lực của người dịch để phân biệt tinh thần của văn bản trong tấm gương mờ ảo của nó. Bản dịch này chỉ đơn thuần làm cho sự đấu tranh đó trở nên rõ ràng thay vì che giấu nó, một sự trung thực ngớ ngẩn mà tôi nghĩ Lão Tử sẽ đánh giá cao.
Đó là cách mà cuốn sách này ra đời.
Sau hàng trăm thế hệ, một ngôi mộ duy nhất ở tỉnh Hồ Nam có thể thay đổi cách chúng ta hiểu về trật tự văn bản của Đạo Đức Kinh. Ai có thể nói rằng sau hàng ngàn bản dịch, bản dịch này sẽ không chạm đến bạn theo một cách mà những bản dịch khác chưa từng?
Cuối cùng, một bông bồ công anh không cần lý do để nở, dù hàng ngàn loài hoa khác đã nở rồi. Một đứa trẻ không cần lý do để hát, dù hàng ngàn bài hát khác đã được cất lên. Tôi không cần lý do để tạo ra một bản dịch mới của Đạo Đức Kinh ngoài việc tuyên bố rằng tôi yêu cuốn sách này và mong muốn làm điều đó.
