Thực vật có tri giác, nhưng chúng có ý thức không?

Chúng trải nghiệm thực tại khác với chúng ta.

Liệu thực vật có cảm giác không? Không phải theo cách thơ ca hay ẩn dụ, mà là cảm giác thực sự? Liệu chúng có thể ghét, yêu hay chán chường không? Nếu bạn đi nhổ hoa hoặc cắt cỏ bằng máy cắt, liệu bạn có đang gây đau đớn cho các sinh vật này? Một lĩnh vực nghiên cứu mới nổi có tên là thần kinh học thực vật có thể trả lời những câu hỏi đầy thách thức này.

Nghiên cứu của Cleve Backster và nguồn cảm hứng từ vật lý học

Lĩnh vực nghiên cứu này có lẽ đã được khơi dậy nhờ chuỗi thí nghiệm do một cựu chuyên gia kiểm tra bằng máy phát hiện nói dối của C.I.A. có tên là Cleve Backster thực hiện vào năm 1966. Ông được truyền cảm hứng từ nhà vật lý Jagadish Chandra Bose, người đã phát hiện rằng chơi các loại nhạc khác nhau gần cây có thể làm chúng phát triển nhanh hơn.

Backster kết nối một máy đo điện trở với một cây cảnh trong nhà và nhận thấy rằng hoạt động điện của cây thay đổi có vẻ như tương ứng với suy nghĩ của Backster và các đồng nghiệp. Thí nghiệm dường như cho thấy rằng cây phản ứng với việc suy nghĩ đó là tích cực hay tiêu cực.

Trong một thử nghiệm tương tự, được viết lên trong Tạp chí quốc tế về cận tâm lý học vào năm 1968, nhóm của Backster kết nối các cây với máy đo nói dối và phát hiện rằng một cây đã chứng kiến cảnh một người đạp chết một cây khác có thể nhận ra kẻ giết chóc này trong hàng ngũ người xuất hiện trước mặt nó. Cây đó đã ghi nhận sự gia tăng hoạt động điện khi người đó xuất hiện trước nó.

Ý kiến từ các nhà sinh học thực vật

Mặc dù các phát hiện của Backster không được tái tạo lại bởi những người khác, đặc biệt là khi ông tiếp tục tìm thấy việc thực vật giao tiếp bằng cách thần giao cách cảm, lĩnh vực nghiên cứu này lại được đẩy mạnh thêm bởi một bài báo xuất bản vào năm 2006 trên tạp chí Trends in Plant Science. Một nhóm các nhà sinh học cho rằng những hành vi chúng ta có thể thấy ở thực vật không chỉ là sản phẩm của các quá trình di truyền và hóa sinh.

Các tác giả, bao gồm Eric D. Brenner, một nhà sinh học phân tử thực vật người Mỹ, Stefano Mancuso, một nhà sinh lý học thực vật người Ý, František Baluška, một nhà sinh học tế bào người Slovakia, và Elizabeth Van Volkenburgh, một nhà sinh học thực vật người Mỹ, đã tuyên bố rằng một lĩnh vực thần kinh học thực vật mới phải được ra đời để hiểu rõ hơn về thực vật. Lĩnh vực này nhằm hiểu cách mà thực vật xử lý thông tin chúng thu nhận từ môi trường để phát triển, sinh sôi và tái sản xuất tối ưu, các nhà khoa học đã viết.

Họ giải thích rằng thực vật thể hiện những hành vi được điều phối bởi một dạng hệ thống tín hiệu, giao tiếp và phản hồi tích hợp nào đó trong mỗi cây. Như được Michael Pollan phác họa trong bài viết trên The New Yorker, những hành vi này bao gồm việc phản ứng với nhiều biến số môi trường như ánh sáng, nhiệt độ, nước, vi khuẩn, và các thành phần trong đất như chất dinh dưỡng và chất độc, thậm chí cả trọng lực.

Hơn nữa, thực vật sử dụng tín hiệu điện và sản sinh ra các hóa chất tương tự như tế bào thần kinh ở động vật, cho phép chúng phản ứng với các thực vật khác. Điều này dẫn đến đề xuất rằng thực vật thể hiện trí tuệ, cho phép chúng phản ứng với môi trường cho cả hành động hiện tại và trong tương lai.

Thực tế, các nghiên cứu cho thấy thực vật đã tiến hóa để có từ 15 đến 20 giác quan riêng biệt, bao gồm cả các khả năng tương tự con người như ngửi, nếm, nhìn, chạm và nghe.

Thực vật có hệ thần kinh hay não bộ không?

Điều đó có nghĩa là thực vật, chiếm 80% sinh khối trên Trái Đất, có hệ thần kinh phức tạp hay thậm chí có não bộ không?

Có thể không có não bộ như chúng ta hiểu, nhưng có trí tuệ. Mặc dù não bộ hữu ích cho việc giải quyết vấn đề và các nhiệm vụ phức tạp, chúng không phải là cách duy nhất để các sinh vật tương tác với môi trường của chúng. Con người thường có xu hướng đánh giá quá cao sự vĩ đại tương đối của bộ não và các khả năng của mình.

Stefano Mancuso, người đã tham gia vào bài báo năm 2006 và hiện điều hành Phòng thí nghiệm quốc tế về thần kinh học thực vật gần Florence, Ý, cho rằng thực vật biết suy nghĩ, nhưng theo cách khác, sử dụng trí tuệ phân tán. Chúng thu thập thông tin từ môi trường và phản ứng theo cách có lợi cho toàn bộ sinh vật. Chúng cũng giao tiếp, sở hữu vốn từ vựng hóa học lên tới 3.000 loại chất.

Những tranh cãi trong giới khoa học

Nhiều nhà khoa học thực vật trong những năm qua đã phản đối lĩnh vực này. Một trong những người phê phán mạnh mẽ nhất là Lincoln Taiz, một giáo sư về sinh lý thực vật đã nghỉ hưu tại U.C. Santa Cruz. Ông tin rằng thần kinh học thực vật cuối cùng sẽ dẫn đến một con đường trơn trượt, ngụ ý rằng thực vật có thể cảm nhận được cảm xúc như hạnh phúc hoặc đau đớn, có thể đưa ra quyết định có mục đích và có thể thậm chí có ý thức. Cơ hội cho điều đó là gần như không có, Taiz viết trong bài báo gần đây Plants Neither Possess nor Require Consciousness, xuất bản vào tháng 8 năm 2019 trên tạp chí Trends in Plant Science.

Mặc dù thực vật có thể thể hiện các hành vi tinh vi, hệ thần kinh của chúng không thể so sánh về độ phức tạp với động vật và chúng không có não tương tự, nhà sinh học khẳng định. Thực tế, chúng không cần ý thức, vì điều này sẽ đòi hỏi tiêu tốn quá nhiều năng lượng cho lối sống hướng tới ánh sáng mặt trời của chúng.

Ông sử dụng trường hợp của một vụ cháy rừng để chỉ ra sự kinh hoàng của việc nếu thực vật có ý thức:

Thật không thể chịu đựng nổi khi nghĩ đến việc thực vật sẽ là những sinh vật có tri giác, nhận thức được thực tế rằng chúng đang bị thiêu rụi thành tro, và chứng kiến những cây non của chúng chết ngay trước mặt, Taiz viết.

Thực tế, ý tưởng về việc thực vật có ý thức có thể là một khái niệm quá nặng nề và chưa được hỗ trợ bởi đủ nghiên cứu đáng tin cậy, nhưng dự án tổng thể của lĩnh vực thần kinh học thực vật đã thách thức sự hiểu biết quá tập trung vào con người của chúng ta về thiên nhiên.