Đời sống xã hội bí ẩn của cây cối

Nếu một cái cây gần đó (cùng loài) bị bệnh hoặc thậm chí sắp chết, những cây khác sẽ cung cấp đường và chất dinh dưỡng cho nó.

Bạn đã từng nghe một cái cây hét lên chưa?

Có một câu chuyện ngắn của Roald Dahl mang tên Cỗ máy âm thanh. Nó kể về một người đàn ông phát minh ra một cỗ máy giúp anh có thể nghe thấy tần số của các loài thực vật xung quanh. Khi lần đầu thử nghiệm, anh nghe thấy tiếng kêu thất thanh của những bông hồng khi người hàng xóm của anh cắt tỉa chúng. Sau đó, anh nghe thấy tiếng rên rỉ trầm thấp của một cái cây khi bị chặt bằng rìu. Bị ám ảnh, anh phá hủy cỗ máy của mình và đi giúp cái cây đang bị thương.

Điều này có thể không xa vời như ta nghĩ. Cây cối có một cuộc sống sôi động và phức tạp. Và dù có thể hơi xa lạ khi nói rằng chúng có thể hét lên, điều đó không quá khác biệt – thực sự chúng phát ra âm thanh tần số cao khi gặp căng thẳng.

Cây cối có tính xã hội

Trong cuốn sách tuyệt vời Cuộc sống ẩn giấu của cây cối, Peter Wohlleben giải thích sự đáng kinh ngạc (và gần gũi) của các sinh vật này. Ví dụ, cây cối có tính xã hội rất cao. Chúng có các đầu rễ nhỏ như sợi tóc kết hợp với nấm nhỏ, cho phép chúng giao tiếp với những cái cây khác – tương tự như một đường dây điện thoại. Các đầu rễ này hoạt động như một dạng nhận thức của cây, và chúng dùng nó để nhận biết xem cái cây kế bên là cùng loài hay chỉ là một cây non. Cây cối liên tục kiểm tra những gì đang diễn ra xung quanh.

Điều này còn thú vị hơn nữa. Cây cối hỗ trợ và nuôi dưỡng lẫn nhau. Nếu một cái cây gần đó (cùng loài) bị bệnh hoặc thậm chí sắp chết, những cây khác sẽ cung cấp đường và chất dinh dưỡng cho nó. Tương tự, một cây cha mẹ sẽ nuôi dưỡng cây con của mình trong hàng thế kỷ trước khi cuối cùng nhường chỗ để cây con phát triển trong ánh sáng mà chúng đã tận hưởng hàng trăm năm. Thậm chí đã có trường hợp có quan hệ giữa các cây, khi rễ của chúng đan vào nhau và chia sẻ tất cả chất dinh dưỡng. Đau buồn thay, nếu một cây trong cặp đôi này chết hoặc bị chặt bỏ, cây kia cũng sẽ nhanh chóng không còn sống lâu nữa.

Điều đáng ngạc nhiên hơn nữa là cây cối không chỉ có một dạng ký ức mà còn có thể truyền ký ức này cho thế hệ con cháu. Chẳng hạn, một số cây chỉ nở hoa sau khi đếm đủ số ngày ấm áp phù hợp. Nếu chúng không có ý thức về ký ức, chúng sẽ phải đếm lại từ đầu mỗi ngày. Hơn nữa, nếu một cái cây đã trải qua hạn hán khắc nghiệt, nó sẽ điều chỉnh thói quen tiêu thụ nước. Những thói quen này, bằng cách nào đó, được truyền cho cây non thông qua đất.

Cây ở đô thị bị cô lập xã hội

Phần lớn công trình nghiên cứu của Wohlleben là về rừng, đặc biệt là những khu rừng nguyên sinh, chưa bị tác động. Nhưng, đối với hầu hết chúng ta, sự tương tác hàng ngày với cây cối đến từ những cái cây ven đường hoặc trong công viên. Điều kiện đô thị ảnh hưởng như thế nào đến cây cối?

Thứ nhất, cây trong các thành phố và thị trấn thường được trồng cách xa nhau và bao gồm nhiều loài khác nhau. Điều này tạo nên cảnh quan hấp dẫn và nhiều màu sắc, nhưng lại khiến cây mất đi các lợi ích của sự giao tiếp xã hội. Cây cối không có mạng lưới hỗ trợ. Chúng không có cha mẹ để nuôi dưỡng, dạy dỗ và giúp chúng phát triển dần dần.

Thứ hai, ánh sáng đèn đường làm rối loạn chu kỳ tự nhiên của cây. Nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng thực ra cây cối cũng có một dạng ngủ vào ban đêm, khi các cành hơi xụ xuống và mật độ nước trong thân và rễ tăng lên. Ánh sáng nhân tạo làm chúng bị nhầm lẫn.

Những điều cây mong muốn

Từ góc độ của cây cối, vấn đề lớn nhất là con người không thể không nhìn nhận chúng qua những gì chúng đem lại cho chúng ta. Chúng là gỗ để chặt, là bóng râm để nghỉ ngơi, là cấu trúc để leo lên hoặc là cảnh đẹp để ngắm nhìn. Những điều này không phải là xấu. Nhưng, giống như con người, một cái cây khi bị cô lập không thể phát triển mạnh. Nó không thể lớn lên theo đúng ý nghĩa riêng của mình.

Chúng ta không thể tránh khỏi việc trải nghiệm thế giới qua lăng kính con người và trong khoảng thời gian ngắn ngủi của đời người. Chúng ta muốn một cái cây phát triển nhanh và nở hoa theo yêu cầu. Nhưng cây cối sống trên một thang thời gian hoàn toàn khác. Trong các khu rừng cổ xưa, cây có thể sống hàng thế kỷ một cách dễ dàng, và những cây cổ nhất mà chúng ta biết đã tồn tại hàng thiên niên kỷ.

Điều này khiến ta nhớ đến các Ents trong Chúa Tể Những Chiếc Nhẫn của J.R.R. Tolkien – những sinh vật cây có ý thức. Chúng nói chuyện, di chuyển, và suy nghĩ chậm hơn rất nhiều so với những Hobbit mà chúng gặp và ngạc nhiên trước sự vội vã của họ. Một Ent nói: Tên tôi đang lớn lên theo thời gian, và tôi đã sống rất lâu; vậy nên tên tôi giống như một câu chuyện. Vấn đề là chúng ta chỉ thấy câu chuyện của một cái cây qua đời sống của con người.

Cây cối là những thực thể đáng kinh ngạc, và chúng sống, phát triển, và hành xử theo những cách thật sự tuyệt vời. Và, như mọi khi, càng tìm hiểu sâu về điều gì, chúng ta càng có thể trân trọng nó hơn.