Trích từ sách Visual thinking: The hidden gifts of people who think in pictures, patterns, and abstractions của Temple Grandin, xuất bản ngày 11 tháng 10, 2022 bởi Riverhead, thuộc Penguin Publishing Group, một bộ phận của Penguin Random House LLC.
Việc động vật có ý thức hay không luôn làm tôi cảm thấy vô lý, nhưng mọi người vẫn tiếp tục tranh luận về chủ đề này
Aristotle tin rằng điều phân biệt con người với động vật là khả năng suy luận. Trong khi con người có khả năng cảm nhận, suy nghĩ lý trí và giao tiếp qua ngôn ngữ, thì động vật lại bị chi phối bởi cảm giác và xung động.
Kinh Thánh có những đoạn chỉ ra rằng động vật, giống như con người, cảm thấy đau đớn và xứng đáng được nghỉ ngơi. Ví dụ, trong Sách Phục Truyền (22:10), cấm không được bắt lừa và bò kéo cày cùng nhau. Một đoạn khác, trong Sách Xuất Hành (23:12), cho biết những con lừa và bò làm việc phải được nghỉ ngơi vào ngày Sa-bát. Kinh Quran (6:38) cũng có một câu văn tuyệt đẹp quan sát rằng tất cả các loài động vật đều hình thành và cần cộng đồng: Tất cả các sinh vật sống trên trái đất và các loài chim bay trên bầu trời đều là những cộng đồng như các ngươi.
Từ những tác phẩm đầu tiên của chúng ta, cuộc tranh luận về việc động vật có suy nghĩ và cảm xúc, cũng như cách chúng ta nghĩ và cảm nhận về chúng, đã được đặt ra.
Hiểu tư duy hình ảnh là nhận ra nó tồn tại
Trong suốt cuốn sách này, tôi đã nhấn mạnh rằng trở ngại lớn nhất trong việc hiểu tư duy hình ảnh là biết rằng nó tồn tại. Không nơi nào trở ngại đó lớn hơn việc thấu hiểu cuộc sống nội tâm của động vật.
Cũng giống như chúng ta đã đánh giá thấp và không tận dụng hết tài năng và sự đóng góp của những người tư duy bằng hình ảnh, chúng ta cũng đã đánh giá thấp và hiểu sai về tư duy ở động vật. Động vật sống – và suy nghĩ – thông qua các giác quan của chúng. Không có ngôn ngữ lời nói, chúng lưu giữ ký ức về các trải nghiệm trước đó dưới dạng hình ảnh, âm thanh, mùi, vị hoặc ký ức xúc giác. Tư duy và ký ức dựa trên giác quan là sự hồi tưởng về các trải nghiệm mà không cần ngôn từ.
Động vật ăn cỏ, bao gồm bò, linh dương, hươu cao cổ, nai sừng tấm và hươu, sử dụng sự ưu thế về thị giác để phát hiện các mối đe dọa; chúng liên tục cảnh giác với kẻ săn mồi.
Trong cuốn Thinking in Pictures, tôi đã viết rất nhiều về mối liên hệ của tôi với các loài động vật con mồi, đặc biệt là bò. Tôi đã xác định cách hệ thống cảnh báo của tôi được tổ chức tương tự như của chúng. Tất cả chúng ta đều chia sẻ một số bản năng động vật này, ngay cả khi giác quan thị giác của chúng ta không phải là ưu thế. Chúng ta không cần lời nói để biết khi nào có một chiếc xe lạ đang đỗ trong sân. Chúng ta cảm nhận được nguy hiểm.
Động vật suy nghĩ qua các giác quan
Bạch tuộc, với hệ thống cảm giác tích hợp vào các xúc tu, dựa vào xúc giác cũng như vị giác và khứu giác; động vật họ chó, từ sói đến chó, sống nhờ vào khứu giác của chúng, kết hợp với khả năng nghe tần số cao.
Tôi thường khuyên mọi người đừng giật dây xích của chó khi chúng dừng lại xung quanh cây hoặc vòi nước cứu hỏa. Một con chó là một loài động vật rất xã hội. Ngửi là cách chúng nhận thông tin. Tôi từng gọi nó là thư điện tử bằng nước tiểu (pee-mail). Tôi nhớ đã đọc về một chuyên gia về rượu có khả năng nhận diện hai nghìn loại rượu bằng mùi; điều này gần giống nhất với khả năng ngửi của chó mà con người có thể đạt được. Chó có ba trăm triệu thụ thể khứu giác so với sáu triệu của con người. Trung tâm khứu giác trong não của chúng lớn hơn gấp bốn mươi lần so với phần tương ứng của não người, xét về tỷ lệ.
Các giác quan của một loài động vật quyết định và xác định bộ kỹ năng của nó.
Động vật có khả năng phân biệt giữa giống và khác
Ngay cả bộ não côn trùng cũng có thể phân biệt giữa giống và khác. Ong có thể học cách phân biệt giữa các màu sắc và hoa văn dạng lưới giống nhau hay khác nhau.
Một số loài động vật có bộ não tạo ra các danh mục với ranh giới riêng biệt. Jessie Peissig tại Đại học Bang California, Fullerton, và các đồng nghiệp của cô đã phát hiện ra rằng chim bồ câu tự động nhóm các hình dạng thành các danh mục, một kỹ năng thường được cho là phân biệt giữa nhận thức của con người.
Shigeru Watanabe từ Đại học Keio ở Nhật Bản phát hiện ra rằng chim bồ câu có thể học cách phân biệt một bức tranh của Monet với một bức của Picasso, ngay cả khi được cho xem một bức tranh mà chúng chưa từng thấy trước đó.
Tôi hình dung lý do tại sao chim phát triển kỹ năng này là vì khả năng thích nghi; chúng cần có khả năng nhận diện môi trường xung quanh mình. Sóc sử dụng tư duy hình ảnh để nhớ nơi chúng giấu hạt dẻ, cũng giống như kiến có ký ức thị giác giúp chúng tìm đường quay lại tổ.
S.P.D. Judd và T.S. Collett, từ Trung tâm Thần kinh Sussex tại Đại học Sussex ở Vương quốc Anh, đã phát hiện ra rằng khi kiến đi kiếm ăn, chúng sẽ dừng lại dọc đường và chụp ảnh nguồn thức ăn mới nhiều lần từ các góc độ khác nhau. Chúng cũng sẽ quay lại nhiều lần để nhìn lại mốc đánh dấu trên đường trở về tổ.
Các loài động vật có thể phát triển hiểu biết về không gian và thời gian
Mặc dù các loài động vật khác nhau trong việc thể hiện khả năng hiểu biết về không gian và thời gian, nhưng rõ ràng rằng tất cả các loài động vật có vú và chim đều biết vị trí của tổ hoặc hang của chúng, và chúng phát triển ý thức chung về nơi có thể tìm thấy nguồn thức ăn dồi dào.
Sóc sử dụng trí nhớ hình ảnh để tìm những hạt mà chúng đã cất giấu, và các loài chim họ quạ như quạ có thể nhớ nơi chúng đã giấu thức ăn và đã bao lâu trôi qua kể từ đó. Chim giẻ cùi biết rằng những con sâu ngon lành sẽ thối rữa nhanh hơn các loại hạt. Chúng biết rằng phải quay lại và ăn sâu nhanh hơn thức ăn ít dễ hỏng, giống như chúng ta dọn tủ lạnh trước khi đến phòng đựng thức ăn.
Tư duy bằng lời nói của con người thường chiếm ưu thế hơn so với tư duy hình ảnh, ngay cả khi nói đến động vật
Con người có thói quen ưu tiên tư duy bằng lời nói hơn tư duy hình ảnh, ngay cả khi có bằng chứng rằng ngôn ngữ không có liên quan gì đến một số thành tựu sớm nhất và ấn tượng nhất của nhân loại. Việc gắn lưỡi đá vào que để tạo ra giáo, một trong những công cụ phức tạp đầu tiên, đã được phát minh từ rất lâu trước khi ngôn ngữ phát triển.
Một nghiên cứu gần đây của Dana Cataldo và các đồng nghiệp từ Đại học Cao đẳng London đã điều tra cách tổ tiên của chúng ta có thể đã tạo ra các lưỡi đá. Những người mới học được chia thành hai nhóm. Nhóm đầu tiên có một chuyên gia đẽo đá lửa, người vừa trình diễn cách tạo ra công cụ vừa giải thích bằng lời về quá trình này. Nhóm thứ hai có cùng một người hướng dẫn, nhưng không có bất kỳ chỉ dẫn bằng lời nào. Những học viên này phải quan sát người hướng dẫn, người đã sử dụng các tín hiệu phi ngôn ngữ như chỉ tay hoặc chỉ cách cầm đá. Những người mới học trong nhóm không lời đã thực hiện tốt hơn trong việc học nhiệm vụ.
Học tập dựa trên giác quan, phi ngôn ngữ có thể đã đóng vai trò quan trọng trong các thành tựu của con người thời tiền sử, một ý tưởng đáng suy ngẫm khi nó liên quan đến nhận thức và thành tựu của các loài động vật khác.
