Điều hướng tới ba cảng của triết học cổ đại để tìm cuộc sống tốt đẹp

_Lạc thú, đức hạnh và hoài nghi là cần thiết, nhưng mỗi thứ đều không đủ tự thân. Cuộc sống tốt đẹp là gì? Và làm thế nào chúng ta có thể định hướng bản thân để đạt được nó trong thế giới hỗn loạn này?

Nhiều người trong chúng ta khao khát có một loại hướng dẫn nào đó để giúp định hướng nỗ lực và cuộc sống của mình. Mặc dù các chi tiết về những thách thức hiện đại có thể khác với những gì con người trong quá khứ đã đối mặt, nhưng các nỗi sợ hãi, nhu cầu và khao khát cơ bản của con người vẫn không thay đổi. Chúng ta vẫn mong muốn những điều tương tự (tình yêu, tình bạn, tiền bạc, danh tiếng, sự yên bình) và vẫn sợ hãi những mối đe dọa tương tự (hận thù, nghèo đói, bệnh tật, đau đớn, cái chết).

Triết học cổ đại: Kim chỉ nam cho cuộc sống

Dựa trên những mục tiêu bất biến của con người, triết học Hy lạp – La mã cổ đại vẫn tiếp tục cung cấp một chiếc la bàn hữu ích và đầy cảm hứng để điều hướng cuộc sống của chúng ta ngày nay – một chiếc la bàn mang lại cảm giác có ý nghĩa trong thế giới đầy bất trắc. Các triết gia Hy Lạp và La Mã cổ đại đã thực hiện rất nhiều công việc nặng nhọc khi phát triển một triết lý sống mạch lạc và hữu ích. Những nhà tư tưởng từ thời tiền Socrates đến tân Platon đã dành vô số giờ để suy nghĩ về mục tiêu của cuộc sống – telos – và tìm ra cách để tiến gần hơn tới mục tiêu này nhằm đạt được hạnh phúc. Những hiểu biết của họ có thể giúp chúng ta vượt qua những thử thách hiện sinh đầy nguy hiểm.

Dù thời kỳ cổ đại này có vẻ xa xôi với nhiều người, nhưng nó lại rất gần gũi với chúng ta. Đó là vì chúng tôi – những tác giả của bài viết này – đã áp dụng các nguyên tắc triết học từ Hy Lạp và La Mã cổ đại vào cuộc sống của chính mình, đặc biệt thông qua việc nghiên cứu và thực hành chủ nghĩa khắc kỷ. Qua những trải nghiệm của mình, chúng tôi đã tìm thấy giá trị to lớn trong thời kỳ triết học thực tiễn đó và mong muốn chia sẻ những ý tưởng này với người khác. Mặc dù chúng tôi thực hành chủ nghĩa khắc kỷ, nhưng chúng tôi không tin rằng đây là triết học duy nhất phù hợp với bản chất con người. Do đó, việc khám phá một loạt các ý tưởng cổ đại có thể giúp chúng ta tiến tới một cuộc sống hạnh phúc và viên mãn hơn.

Bắt đầu cuộc hành trình đến ba cảng

Trong hành trình tìm kiếm cuộc sống tốt đẹp, người Hy lạp – La mã đã xác định ba chủ đề chính, và triết học của họ dẫn chúng ta đến ba cảng tương ứng để khám phá.

Kiềng ba chân triết học này bao gồm lạc thú (Cyrenaicism và Epicureanism), đức hạnh (Aristotelianism, Stoicism, Cynicism, và Platonism), và hoài nghi (Socraticism, Sophism, Academic Skepticism, và Pyrrhonism). Nói một cách đơn giản hơn: cảm nhận tốt (lạc thú), sống tốt (đức hạnh), và suy nghĩ đúng đắn (hoài nghi).

Những chủ đề này bao gồm hầu hết những gì mọi người nghĩ đến khi họ cân nhắc một cuộc sống tốt đẹp. Nếu bạn chọn đi qua các cảng này trong hành trình triết học khám phá, thì hợp lý nhất là bắt đầu từ điều trực quan nhất (lạc thú là tốt đẹp) và tiến đến điều bất ngờ nhất (hoài nghi sẽ giải phóng bạn).

Những vùng xa xôi nhất trên bản đồ triết học Hy lạp – La mã cũng chứa đựng những điểm đến thú vị nhưng bí ẩn – những lãnh thổ ít được biết đến mà có thể được gắn nhãn (giống như rìa của các bản đồ cổ đại huyền thoại) là Ở Đây Có Rồng. Vùng này chứa đựng các triết học có lẽ ít cơ hội để thực hành hiện đại hơn, nhưng có thể mang lại cho bạn những ý tưởng thú vị để suy ngẫm. Các trường phái triết học ở đây bao gồm Pythagoreanism, Megarianism, và Neoplatonism.

Bây giờ, hãy cùng thực hiện một hành trình ngắn qua tư tưởng Hy lạp – La mã, nhanh chóng đến ba cảng này và thêm một lãnh thổ xa hơn.

Cảng đầu tiên trong chuyến hành trình của chúng ta có lẽ là rõ ràng nhất: lạc thú. Ai mà không muốn sống một cuộc sống đầy lạc thú? Và ai, ngược lại, lại phản đối việc tránh đau đớn, ngoại trừ một số ít những người có sở thích đau khổ?

Nghiên cứu tâm lý hiện đại đã tích lũy một tài liệu chuyên môn về hedonism, tức là sự theo đuổi lạc thú.

Thực vậy, các nhà tâm lý học thậm chí còn xác định một vấn đề phổ biến với sự theo đuổi này, mà họ gọi là hedonic treadmill. Đây là ý tưởng rằng chúng ta tìm kiếm một lạc thú cụ thể, chẳng hạn như mua chiếc điện thoại thông minh mới nhất, vì nó mang lại cho chúng ta sự phấn khích. Tuy nhiên, hiệu ứng của việc mua sắm này nhanh chóng biến mất, và giống như những người nghiện ma túy, chúng ta tiếp tục tìm kiếm một món đồ sáng bóng khác, mong muốn một trải nghiệm lạc thú lặp lại. Bằng cách làm như vậy, chúng ta tự đặt mình vào một cái băng chuyền ẩn dụ không dẫn đến đâu và thực sự không làm chúng ta hạnh phúc. Tất cả những gì nó làm là làm giàu cho những người đứng đầu các tập đoàn lớn.

Chủ nghĩa lạc thú và bản chất của con người

Chủ nghĩa lạc thú, dường như, là trạng thái mặc định của hầu hết con người. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên, vì đau đớn và lạc thú là hai động lực lớn được chọn lọc tự nhiên phát minh để khiến động vật thực hiện những điều cần thiết cho sự sống còn và sinh sản của chúng. Hãy nghĩ, ví dụ, về việc quan hệ tình dục: Liệu bạn có thực sự chấp nhận những phiền phức đó nếu nó không mang lại cảm giác rất – hoặc ít nhất là hơi – dễ chịu?

Về phần đau đớn, nếu một vết rách hoặc một vai bị trật không gây đau đớn, bạn có thể không nhận ra trước khi chảy máu đến chết hoặc bị tàn tật nghiêm trọng khi bất ngờ cần đến cánh tay của mình, chẳng hạn để bắt một quả bóng chày.

Một số nhà triết học Hy lạp – La mã cổ đại theo chủ nghĩa lạc thú đã nhận thức rõ những cạm bẫy của chủ nghĩa lạc thú mặc định và xây dựng các triết lý sống để vượt qua những vấn đề vốn có trong chủ nghĩa lạc thú bản năng, không suy xét mà hầu hết mọi người đều sống theo. Nỗ lực này đã tạo ra hai trường phái tư tưởng: Cyrenaics và Epicureans.

Hai trường phái này khác nhau sâu sắc: Cyrenaics cho rằng điều duy nhất quan trọng là lạc thú thể chất tức thời, ở đây và ngay bây giờ. Tuy nhiên, họ đã đưa ra những phương pháp thực hành giúp chúng ta làm chủ lạc thú của mình thay vì để lạc thú kiểm soát chúng ta, qua đó cố gắng vượt qua băng chuyền lạc thú. Trái lại, Epicureans triển khai một phân tích tinh vi hơn, theo đó sự vắng mặt của đau đớn mới là phần thưởng thực sự vì nó tạo ra một trạng thái tinh thần êm dịu và bình thản, mong muốn hơn bất kỳ niềm vui tầm thường nào mà lạc thú thể chất có thể mang lại.

Trong hành trình của chúng ta, điểm tiếp theo là rời khỏi Cảng Lạc Thú tương đối nhỏ và tiến vào Cảng Đức Hạnh rộng lớn, được đại diện bởi bốn trường phái: Aristotelianism, Stoicism, Cynicism, và Platonism. Đây là những trường phái triết học lớn trong thế giới Hy lạp – La mã và mang lại nhiều góc nhìn thú vị về bản chất của đức hạnh, tại sao nó quan trọng, và cách cải thiện nó.

Khi tiếp cận cảng này, hãy nhớ rằng Aristotelianism, Stoicism, và Cynicism hình thành một sự liên tục liên quan đến một nguyên lý cốt yếu: tầm quan trọng của đức hạnh (được coi là một đặc điểm tính cách). Aristotle có lẽ giữ lập trường hợp lý nhất: Hạnh phúc, theo nghĩa eudaimonia (tức là một cuộc sống đáng sống) đòi hỏi cả đức hạnh (phụ thuộc vào tính cách) và một số yếu tố bên ngoài như sức khỏe, giáo dục, sự giàu có, danh tiếng, và thậm chí một chút vẻ ngoài ưa nhìn.

Trái lại, Cynics chấp nhận quan điểm cực đoan nhất: Đức hạnh tự thân vừa cần thiết vừa đủ để đạt được eudaimonia. Không chỉ vậy, các yếu tố bên ngoài thực sự gây cản trở, vì thế chúng ta nên từ bỏ chúng càng nhiều càng tốt. Do đó, lối sống giống chó tối giản nổi tiếng của Cynics bao gồm sống trên đường phố và coi thường các chuẩn mực xã hội.

Stoics cuối cùng đã đạt đến điểm cân bằng ở khoảng giữa: Đức hạnh vừa cần thiết vừa đủ cho một cuộc sống tốt, giống như Cynics đã nói. Tuy nhiên, các yếu tố bên ngoài có một số giá trị (gián tiếp, thứ cấp) và được ưu tiên, nếu mọi thứ khác đều bằng nhau, đặc biệt là vì chúng giúp chúng ta thực sự thực hành đức hạnh và do đó cải thiện tính cách của mình.

Triết học thứ tư trong cảng này, Platonism, thuộc một loại hoàn toàn khác. Thực tế, nó rất rộng lớn và phức tạp đến mức bạn có thể muốn giới hạn sự khám phá của mình. Ví dụ, bạn có thể tập trung vào quan điểm của Plato về cách xây dựng một xã hội công bằng. Với Plato, điều này không thể được thực hiện trừ khi chúng ta làm việc về công lý như một đức hạnh nội tại: vũ trụ vi mô của cá nhân phản ánh vũ trụ vĩ mô của xã hội. Điều đó có nghĩa là tất cả đều quay trở lại, một lần nữa, với tính cách.

Có ít nhất hai vấn đề tiềm ẩn với tất cả những cách tiếp cận này mà bạn nên lưu ý. Đầu tiên, câu hỏi đặt ra là việc cải thiện tính cách thực sự mang lại cho bạn điều gì. Lạc thú rõ ràng là mong muốn đối với hầu hết mọi người. Nhưng lợi ích của một tính cách tốt không rõ ràng như vậy.

Các nhà triết học hiện đại đã cố gắng lập luận rằng trau dồi đức hạnh là một cược đáng tin cậy để phát triển thịnh vượng, nhưng ngay cả khi đó, đôi khi họ thừa nhận rằng bạn có thể thua cược.

Cảng cuối cùng trong hành trình qua triết học Hy lạp – La mã là Cảng Hoài Nghi, tập hợp bốn trường phái: Socraticism, Sophism, Academic Skepticism, và Pyrrhonism. Chủ nghĩa hoài nghi, có thể được dùng làm thuật ngữ bao quát cho những triết học này, có một lịch sử lâu dài vẫn tiếp tục cho đến ngày nay.

Tại cảng này, bạn sẽ gặp Socrates, nhà triết học cổ đại nổi tiếng nhất, người là điểm tham chiếu quan trọng cho nhiều nhà hoài nghi, cũng như nhiều nhà triết học khác mà chúng ta đã gặp trước đó.

Kết quả của chủ nghĩa hoài nghi học thuật và Pyrrhonism

Kết quả, trong cả trường hợp của Chủ Nghĩa Hoài Nghi Học Thuật và Pyrrhonism, là một triết lý sống rất khiêm nhường, nơi mọi người thường thừa nhận rằng họ không biết gì cả, hoặc chỉ biết rất ít. Có thể nói rằng chúng ta có thể cần thêm một chút khiêm tốn như thế trong thời đại này.

Hoặc liệu có thật sự cần? Theo cách tiếp cận hoài nghi, chúng ta có thể nghi ngờ ngay cả việc khiêm tốn và thừa nhận sự thiếu hiểu biết có thể dẫn đến một cuộc sống đáng giá. Trong khi lạc thú mang lại phần thưởng tức thì, và việc xây dựng tính cách có thể đem lại sự thanh thản trong tâm trí cũng như cải thiện thế giới, thì không hoàn toàn rõ ràng rằng hoài nghi có đủ nội dung để trở thành một triết lý sống đầy đủ. Có lẽ, nó chỉ là một thái độ hữu ích cần ghi nhớ. Thêm vào đó, ngay cả khi bạn mong muốn có sự thanh thản trong tâm trí, cũng không chắc rằng hoài nghi là con đường tốt hơn để đạt được mục tiêu đó so với, chẳng hạn, Chủ Nghĩa Lạc Thú Epicurean hoặc Chủ Nghĩa Đức Hạnh Stoic.

Khi tiếp tục hành trình này, hãy ghi nhớ những nghi ngờ này. Có lẽ bạn nên hoài nghi về chính chủ nghĩa hoài nghi. Hoặc có lẽ không!

Giai đoạn cuối cùng trong hành trình khám phá triết học Hy lạp – La mã đưa chúng ta vào vùng nước kỳ lạ và chưa được khám phá. Người ta cho rằng, các bản đồ cổ đại đã ghi chú những vùng lãnh thổ như vậy bằng cụm từ hic sunt dracones (nơi đây có rồng) để chỉ rằng có thể tồn tại những hiểm họa chưa biết. Mặc dù các triết học này có thể không nguy hiểm đến vậy, chúng vẫn khá khác thường và ít được khám phá trong bối cảnh hiện đại. Tuy nhiên, chúng vẫn mang ý nghĩa lịch sử quan trọng và có tiềm năng hữu ích cho ngày nay.

Ba trường phái tư tưởng trong cảng này là Chủ Nghĩa Pythagorean, Chủ Nghĩa Megarian, và Chủ Nghĩa Tân Plato.

Pythagoras vô cùng nổi tiếng trong thế giới cổ đại, nhưng không phải vì định lý toán học mà bạn có thể đang nghĩ đến (điều này có lẽ được khám phá bởi một trong những học trò của ông). Stilpo và Chủ Nghĩa Megarian hầu như không được biết đến trong thời đại chúng ta ngày nay, nhưng đã có một thời ở Hy Lạp, mọi người đều muốn học từ Stilpo và dân thường bị cuốn hút bởi việc megarize – tức là lập luận logic theo phong cách của trường phái này. Còn đối với các nhà Tân Plato, họ có danh dự đáng nghi ngờ khi trở thành pháo đài ngoại giáo cuối cùng chống lại làn sóng Cơ Đốc Giáo, và một trong những thành viên của họ, Hypatia thành Alexandria, có lẽ đã phải trả giá đắt nhất cho điều đó.

Cả Chủ Nghĩa Pythagorean và Chủ Nghĩa Tân Plato đều nghiêng về điều mà ngày nay chúng ta gọi là thần bí, mặc dù theo những cách rất khác nhau và vì những lý do triết học tương phản. Người xưa thậm chí còn cho rằng Pythagoras có bản chất thần thánh và thường khoe chiếc đùi bằng vàng (được tin là dấu hiệu của sự thần thánh). Linh hồn của Plotinus, nhà Tân Plato, được cho là vĩ đại đến mức các bùa chú ma thuật nhằm làm tổn hại ông đã bật lại và làm tổn thương người thực hiện bùa chú. Hơn nữa, linh hồn bảo hộ của ông được cho là một vị thần thực thụ.

Trái lại, Stilpo rất gắn bó với thực tế và là một trong những nhà logic học hàng đầu của thế giới cổ đại. Ông đã ảnh hưởng đến trường phái triết học thành công nhất trong thế giới Hy lạp – La mã: Chủ Nghĩa Stoic. Có lẽ điều này không hoành tráng như việc có các chi vàng hoặc phản lại bùa chú, nhưng nó vẫn là một thành tựu rất ấn tượng!

Vì Chủ Nghĩa Pythagorean có thể được coi là triết học sống đầu tiên được các nhà Hy lạp – La mã truyền tải và Chủ Nghĩa Tân Plato là triết học cuối cùng, cảng này bao trùm toàn bộ cung bậc không chỉ của triết học Hy lạp – La mã mà còn của cả thời cổ đại: từ thế kỷ thứ sáu TCN đến thế kỷ thứ sáu SCN. Đây là một giai đoạn đáng kinh ngạc kéo dài hơn một thiên niên kỷ, một thời kỳ chứng kiến sự ra đời của triết học và việc thiết lập truyền thống ghi chép lại để lưu truyền hậu thế. Ảnh hưởng của nó đến Cơ Đốc Giáo và tư tưởng phương Tây nói chung là điều khó có thể phóng đại.

Đích đến của bạn: Triết lý sống cá nhân

Như bất kỳ cuộc truy cầu triết học nào, chúng tôi để lại cho bạn lời mời gọi tiếp tục đặt câu hỏi và khám phá khi bạn bắt đầu hành trình triết học của chính mình.

Lời khuyên của chúng tôi: Bạn không bị buộc phải chọn một trường phái hay phương pháp cụ thể nào. Một cách tiếp cận chu đáo và cá nhân đối với triết học Hy lạp – La mã có thể kết hợp một loạt ý tưởng được chọn lọc cẩn thận từ các trường phái khác nhau. Trong thời kỳ cổ điển, nhiều triết học đã cạnh tranh để thu hút sự chú ý của con người, mỗi triết học tập trung vào các mục tiêu tối thượng khác nhau và nhấn mạnh vào một trong ba cảng. Điều quan trọng, cuối cùng, không phải là tính chính thống của một bộ ý tưởng mà là quá trình tìm kiếm một triết lý sống phù hợp với bạn như một cá nhân.

Dù bạn chọn một triết lý sống cụ thể hay tạo ra con đường đa dạng riêng của mình, triết học Hy lạp – La mã có thể cung cấp cho bạn một bản đồ khái niệm vô giá để xây dựng một cuộc sống đáng sống. Hãy sử dụng chúng để làm cho hành trình của chúng ta trở nên tốt đẹp nhất có thể.