Trong thời kỳ chính trị phân cực, công nhận sự thật khoa học quan trọng hơn bao giờ hết. Các nhà khoa học cần phải lên tiếng rõ ràng về thực tế.
Khi chu kỳ bầu cử mới nhất ở Hoa Kỳ kết thúc và mọi người trên khắp đất nước cũng như thế giới bắt đầu đối mặt với kết quả – cùng những hệ quả của chúng – bạn có thể được tha thứ nếu nghĩ rằng khoa học đang gặp rất nhiều rắc rối. Niềm tin vào khoa học và các nhà khoa học đã giảm sút trong những năm gần đây, đặc biệt là ở những người có quan điểm chính trị thiên hữu.
Trong khi đó, quan điểm chính trị của các nhà khoa học – vốn khá cân bằng trong phần lớn thế kỷ 20 – hiện đang được chú ý khi đa số các nhà khoa học thực hành lại có quan điểm chính trị cá nhân thiên tả.
Nhiều vấn đề gây tranh cãi ngày nay, bao gồm:
– Tính an toàn và hiệu quả của vaccine,
– Lợi ích và rủi ro của nước uống được bổ sung fluor,
– Thực tế về một hành tinh đang ấm lên,
– Cùng lợi ích xã hội từ việc đầu tư vào khoa học cơ bản và nền tảng.
Đang bị chi phối bởi các chính sách mang tính thất thường về chính trị, thay vì được thúc đẩy bởi các giá trị khoa học thực tế đằng sau các vấn đề này.
Các nhà khoa học nên làm gì trước thực tế này?
Câu trả lời đơn giản và trực tiếp: Hãy nói sự thật khoa học một cách toàn diện và không thiên vị về bất kỳ vấn đề nào đang được đưa ra.
Không cần cường điệu, nhưng cũng không để quan điểm chính trị của bạn – hay nỗi sợ rằng thông tin chính xác sẽ bị những người có quan điểm chính trị đối lập lợi dụng – ngăn bạn đưa ra sự thật rõ ràng về thực tế.
Liệu chúng ta có đạt được những chính sách có lợi cho xã hội hay không thì không phụ thuộc vào khoa học, mà vào chính phủ được bầu ra. Tất cả những gì chúng ta có thể làm là cung cấp thông tin chính xác cho thế giới, bao gồm cả việc sửa lại thông tin sai lệch bất cứ khi nào nó xuất hiện (ngay cả khi nó đến từ các quan chức chính phủ).
Mặc dù có những tác động tiêu cực liên quan đến việc nhận quá nhiều fluor, cũng có những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và sự phát triển khi nhận quá ít fluor.
Dù Hiệp Hội Nha Khoa Hoa Kỳ (ADA), các nha sĩ và chuyên viên vệ sinh răng miệng trên khắp các khu vực có nguồn nước không bổ sung fluor ở Hoa Kỳ vẫn tiếp tục cảnh báo, nhiều cộng đồng vẫn chống lại việc bổ sung nó. Họ viện dẫn một cách đáng ngờ các lo ngại về sức khỏe chỉ xuất hiện ở các nồng độ fluor cực kỳ cao.
Bước 1: Nhận ra mọi người thực sự đang tin điều gì là sự thật
Điều này có vẻ là một bước cơ bản đến mức có thể cảm thấy như đang xúc phạm khi đề cập đến. Tuy nhiên, đây là một trong những khía cạnh quan trọng nhất của giao tiếp dưới bất kỳ hình thức nào: Đảm bảo rằng bạn đang tiếp cận đối tượng mục tiêu tại nơi họ đang ở, thay vì nơi bạn mong muốn họ sẽ ở lúc ban đầu.
Nếu bạn không thu hút mọi người từ một điểm bắt đầu nơi bạn có thể kéo họ vào, bạn sẽ không giao tiếp với họ chút nào. Và nếu bạn không thể giao tiếp hiệu quả với ai đó – nghĩa là bạn chọn cách giao tiếp khiến họ không muốn nghe bạn – thì cũng giống như bạn chưa từng giao tiếp.
Bạn có thể phản đối và hỏi rằng, Nếu ai đó bị hiểu sai, hoặc bị ảnh hưởng bởi những người có lợi ích cá nhân muốn làm sai lệch thông tin, tại sao tôi phải giao tiếp với những thông tin sai lệch đó?
Câu trả lời rất đơn giản: Vì, là một nhà khoa học và/ hoặc người truyền đạt khoa học, bạn quan tâm đến việc trả lời câu hỏi, Điều gì là đúng/ thực?
Nếu bạn muốn trả lời câu hỏi đó một cách hiệu quả, bạn cần bắt đầu bằng cách hiểu trước điều mà khán giả của bạn tin là sự thật/ thực tế. Nếu bạn không thể có một cuộc thảo luận tôn trọng với họ – ngay cả khi suy nghĩ ban đầu của họ hoàn toàn đối lập với thực tế – bạn đã tự động loại trừ họ khỏi đối tượng tiềm năng của mình.
Trái Đất, khi được quan sát bởi tàu vũ trụ Messenger của NASA khi nó rời khỏi vị trí của chúng ta, cho thấy rõ ràng hình dạng cầu của hành tinh. Đây là một quan sát không thể thực hiện từ một điểm duy nhất trên bề mặt chúng ta, nhưng có nhiều cách hợp lệ để đo độ cong của Trái Đất, tất cả đều dẫn đến cùng một kết luận.
Không có bài kiểm tra khoa học nào hợp lệ có thể thực hiện được để chứng minh Trái Đất phẳng thay vì hình cầu.
Bước 2: Cung cấp thông tin nền tảng phù hợp trước khi đi sâu vào bất kỳ kết quả mới nào
Đối với nhiều nhà khoa học, đây có lẽ là cách tiếp cận nhàm chán nhất, nhưng lại là thành phần thiết yếu nhất của quá trình giao tiếp khoa học.
Có một lượng lớn thông tin sai lệch ngoài kia, và rất nhiều người tin rằng những thông tin không đúng này là sự thật. Làm thế nào để bạn chống lại điều đó?
Dù là về:
– Trái Đất có hình phẳng,
– Nước uống được bổ sung fluor gây ra rủi ro sức khỏe lớn và mang lại lợi ích đáng ngờ,
– Vaccine không an toàn, không hiệu quả và có thể gây nguy hiểm cho cơ thể đang phát triển,
– Việc khí hậu và nhiệt độ của Trái Đất có đang thay đổi và lý do tại sao,
– Hay sự an toàn của thực phẩm biến đổi gen (GMO) đối với con người.
Bạn cần nhận ra rằng bất kỳ thông tin mới nào bạn muốn chia sẻ với thế giới về những vấn đề này, dù quan trọng đến đâu, đều phải được truyền tải đến một đối tượng khán giả với rất nhiều quan điểm khác nhau về các vấn đề đó ngay từ đầu.
Ví dụ, nếu bạn muốn có một cuộc thảo luận về sức khỏe cộng đồng và phòng ngừa đại dịch, bạn phải hiểu rằng các cuộc thảo luận giữa các nhà virus học và nhà sinh thái học bệnh truyền nhiễm – như tầm quan trọng của việc xác định các mầm bệnh tiềm năng trước, nghiên cứu cách đối phó với chúng và cách kích hoạt phản ứng miễn dịch của cơ thể con người để chống lại chúng hiệu quả, cũng như thu thập bằng chứng để hiểu chúng xuất hiện ở đâu và lây lan đến con người như thế nào – rất khác so với các cuộc thảo luận mà các chính trị gia và người dẫn chương trình truyền thông đang có về chủ đề này.
Nhiệt độ bề mặt hằng năm so với mức trung bình thế kỷ 20 từ năm 1880 – 2021. Các cột màu xanh biểu thị những năm mát hơn mức trung bình; các cột màu đỏ biểu thị những năm nóng hơn mức trung bình. Không bao gồm trong phân tích này là dữ liệu từ năm 2023, năm vừa được xác nhận là năm nóng nhất được ghi nhận từ trước đến nay.
Nhiệt độ trung bình tăng 0,07°C mỗi thập kỷ, nhưng đã tăng tốc trong những năm gần đây, đạt mức tăng trung bình 0,18°C mỗi thập kỷ kể từ năm 1981.
Ví dụ, khi có một câu chuyện phổ biến rằng:
– Đại dịch không bắt đầu từ một sự kiện lây truyền từ động vật tại chợ hải sản ở Trung Quốc, mà được tạo ra trong một phòng thí nghiệm ở Trung Quốc bởi các nhà nghiên cứu vô đạo đức, những người đã che giấu nghiên cứu của mình,
– Hệ quả tồi tệ nhất của đại dịch không phải là hàng triệu cái chết hay hàng trăm triệu trường hợp hậu COVID kéo dài, mà là tổn hại tâm lý đối với trẻ em do các lệnh phong tỏa,
– Và rằng các nhà khoa học chỉ quan tâm đến nguồn tài trợ cho các dự án nghiên cứu của riêng họ, chứ không phải cho sức khỏe và hạnh phúc của toàn xã hội.
Câu trả lời thực ra rất đơn giản: Hãy rõ ràng, minh bạch và trực tiếp không chỉ về điều gì là thật trong vấn đề mà bạn – với tư cách là một nhà khoa học – muốn thảo luận, mà còn về thực tế của tất cả các vấn đề mà người khác đang quan tâm.
Bạn có thể cảm thấy như đang lặp lại một điều đã được bác bỏ hàng trăm lần trước đây, nhưng đó chính là lý do để bạn tham gia một cách trung thực và chân thật.
Ví dụ, có một giả thuyết thay thế về nguồn gốc của đại dịch, và câu hỏi quan trọng cần đặt ra và kiểm tra là: Bằng chứng cho thấy điều gì? Câu hỏi này sẽ dẫn đến một câu trả lời được ưu tiên dựa trên cơ sở khoa học.
Số lượng người chết và các trường hợp hậu COVID kéo dài đã được định lượng (và cung cấp những bài học quan trọng về hiệu quả của vaccine), nhưng tác động tâm lý của đại dịch, bao gồm các lệnh phong tỏa, cũng nên được thảo luận và định lượng. Những vấn đề này có thật và quan trọng đối với cuộc sống của rất nhiều người.
Hãy thừa nhận rằng các nhà khoa học thực sự quan tâm đến nguồn tài trợ, nhưng hãy minh bạch về cách mà lĩnh vực khoa học đưa ra quyết định về việc phân bổ nguồn tài trợ đó.
Cuối cùng, một bức tranh toàn diện và đầy đủ hơn sẽ soi sáng, khiến thông tin sai lệch – vốn phát triển mạnh trong bóng tối – khó vượt qua thông tin chính xác hơn rất nhiều.
Dữ liệu hiện nay đang theo sát kịch bản cao hơn, và nhân loại sẽ phải thực hiện những hành động lớn lao để thay đổi điều kiện tương lai của hành tinh khỏi kịch bản khí hậu tồi tệ nhất.
Bước 3: Rõ ràng và kiên trì về lợi ích của y tế cộng đồng và khoa học công khai
Có bao nhiêu căn bệnh đã được ngăn chặn nhờ vaccine cho trẻ em? Có bao nhiêu ca tử vong đã được ngăn chặn, bao nhiêu chấn thương thay đổi cuộc đời đã được tránh nhờ can thiệp y tế cộng đồng này? Có bao nhiêu trường hợp sâu răng ít hơn ở trẻ em, đặc biệt là ở các gia đình có thu nhập thấp, trong các cộng đồng có chương trình bổ sung fluor vào nước so với các cộng đồng không có?
Xã hội chúng ta được hưởng lợi bao nhiêu từ số tiền được đầu tư vào nghiên cứu khoa học cơ bản – những thứ không có ứng dụng công nghệ tức thời?
Tất cả những câu hỏi này không chỉ có thể được nghiên cứu từ góc độ khoa học mà còn đã được nghiên cứu kỹ lưỡng.
Bạn có thể tìm hiểu rằng khoảng 3,5 – 5 triệu sinh mạng được cứu sống hàng năm chỉ nhờ các chiến dịch tiêm vaccine. Bạn có thể tìm hiểu rằng khoảng 10% tổng chi phí nha khoa cần thiết, tương đương khoảng 2,5 tỷ USD, có thể được giảm thiểu bằng cách triển khai chương trình bổ sung fluor vào nước tại các cộng đồng chưa áp dụng. Và NASA, với ngân sách năm tài chính 2023 khoảng 25,4 tỷ USD, đã mang lại khoản thúc đẩy kinh tế trị giá 75,6 tỷ USD trong cùng năm đó – một khoản lợi tức kinh tế 3 USD cho mỗi 1 USD được chi tiêu. Đó còn chưa kể đến các báo cáo công nghệ mới, đơn xin cấp bằng sáng chế và các phần mềm mới được phát triển từ công nghệ phụ thuộc của NASA.
Những lợi ích này được chúng ta chia sẻ và thụ hưởng, và bất kỳ ai phủ nhận điều này đều nên được đối chất bằng các phản hồi trung thực, cho thấy chính xác những gì là thực tế.
Một trẻ em nhận giọt vaccine phòng bại liệt tại Gwalior, Ấn Độ, nhằm giảm nguy cơ mắc và lây lan bệnh này.
Thông tin sai lệch và tuyên truyền chống vaccine, chủ yếu được thúc đẩy bởi những người quan tâm giả tạo và thông tin không đúng sự thật, tiếp tục làm gia tăng sự do dự trong việc tiêm vaccine và làm trầm trọng thêm sự lây lan của các bệnh có thể phòng ngừa.
Bước 4: Tiếp tục truyền thông về tầm quan trọng của sự đồng thuận trong cộng đồng
Nhiều người đã cố gắng bôi nhọ từ đồng thuận như một thứ được sử dụng để bác bỏ các cuộc tranh luận khoa học hợp pháp về một vấn đề gây tranh cãi.
Những người trong chúng ta đang làm khoa học thực sự biết rằng điều hoàn toàn ngược lại mới là sự thật. Đồng thuận không bao giờ đạt được trừ khi có một loạt bằng chứng khoa học mạnh mẽ hỗ trợ cho một lập trường như vậy.
Trên thực tế, các nhà khoa học không bao giờ đạt được sự đồng thuận một cách dễ dàng về bất kỳ vấn đề nào. Nếu bằng chứng không hoàn toàn rõ ràng để ủng hộ một kịch bản nguyên nhân – hệ quả cụ thể, cộng đồng sẽ chia rẽ.
Chúng ta hoàn toàn chắc chắn, trong phạm vi khoa học có thể chắc chắn về bất cứ điều gì, rằng:
– Trái Đất là một hình cầu,
– Con người đã thực sự hạ cánh lên Mặt Trăng vào cuối những năm 1960 và đầu những năm 1970,
– Thuyết tương đối rộng là lý thuyết tốt nhất của chúng ta về lực hấp dẫn, đã vượt qua mọi thử nghiệm,
– Và rằng Mô Hình Big Bang là câu chuyện tốt nhất mà chúng ta có để giải thích nguồn gốc vũ trụ.
Điều này không phải vì không có những ý tưởng thay thế. Thực sự là có. Nhưng là vì bằng chứng ủng hộ những ý tưởng cụ thể này – và không phù hợp với các ý tưởng thay thế khác – là không thể phủ nhận về mặt khoa học.
Các dao động lượng tử vốn có trong không gian, được kéo dài khắp Vũ Trụ trong quá trình lạm phát vũ trụ, đã tạo ra các dao động mật độ được in dấu trong nền vi sóng vũ trụ. Những dao động này sau đó dẫn đến sự hình thành của các ngôi sao, thiên hà và các cấu trúc quy mô lớn khác trong Vũ Trụ ngày nay.
Đây là bức tranh tốt nhất mà chúng ta có về cách toàn bộ Vũ Trụ hoạt động, nơi lạm phát xảy ra trước và đặt nền tảng cho Big Bang.
Đáng tiếc là chúng ta chỉ có thể tiếp cận thông tin nằm bên trong chân trời vũ trụ của mình, tất cả đều là một phần của khu vực duy nhất nơi lạm phát kết thúc cách đây khoảng 13,8 tỷ năm.
Các nhà khoa học thường bị buộc tội không công bằng là chỉ biết theo số đông, thiếu sáng tạo hoặc đóng kín tư duy trước các ý tưởng mới.
Nhưng điều đó không phản ánh thực tế chút nào. Trên thực tế, nó hoàn toàn trái ngược.
Nhiều thứ bạn đọc được nếu theo dõi tin tức khoa học thường là những tuyên bố lớn rằng hiểu biết hiện tại của chúng ta là sai, và rằng một ý tưởng mới, mang tính cách mạng là đúng.
Tất nhiên, điều đó không chính xác hoặc đúng. Phần lớn các câu chuyện này chỉ nêu bật một nghiên cứu thách thức mô hình đồng thuận hiện tại.
Những thách thức này rất quan trọng và phổ biến, vì chúng là một phần của cách khoa học phát triển – bằng cách xem xét lại các giả định của chúng ta.
– Chúng ta giả định rằng vật chất tối và năng lượng tối là các mô hình đúng của thực tế bởi những thành công của chúng và bởi mức độ khó khăn, thậm chí không thể, tái tạo được các thành công đó mà không có chúng.
– Chúng ta giả định rằng bức tranh cơ bản về thực tại, với Mô hình chuẩn của các hạt sơ cấp kết hợp với thuyết tương đối rộng cho lực hấp dẫn, là đúng ở mọi nơi vì nó đã được kiểm chứng kỹ lưỡng, mặc dù chúng ta nghi ngờ rằng đó không phải là lý thuyết cuối cùng của thực tại.
– Chúng ta giả định rằng một giai đoạn lạm phát vũ trụ đã xảy ra trước và thiết lập các điều kiện ban đầu cho Big Bang, không phải vì thiên vị hay theo số đông, mà vì những bằng chứng áp đảo ủng hộ điều đó.
Các lập trường đồng thuận như thế này chỉ xuất hiện khi bằng chứng cực kỳ mạnh mẽ, chẳng hạn như phản đối ý tưởng virus SARS CoV 2 bắt nguồn từ phòng thí nghiệm hay ủng hộ hoạt động của con người là nguyên nhân chưa từng có gây ra sự nóng lên toàn cầu và biến đổi khí hậu.
Nơi bằng chứng ít mạnh mẽ hơn, tranh luận và sự không chắc chắn được phép phát triển một cách hợp lý.
Mặc dù có rất nhiều tuyên bố theo thuyết âm mưu cho rằng công nghệ 5G gây hại, nhưng các cột sóng 5G – như cột 4G tại Orem, Utah đang được nâng cấp vào thời điểm bức ảnh này được chụp vào năm 2021 – không gây nguy hiểm cho sức khỏe con người hay động vật. Đặc biệt, công nghệ này không gây ung thư, kiểm soát tâm trí hay phát tán COVID-19. Cách đây vài năm, thuyết âm mưu hiển nhiên này từng được hàng triệu người trên thế giới tin tưởng, và không nghi ngờ gì rằng khi công nghệ 6G ra đời, những tuyên bố chống lại khoa học cơ bản như vậy sẽ lại xuất hiện.
Bước 5: Không tô vẽ sự thật để làm vừa lòng những người chống lại nó
Một trong những lời khuyên mà những kẻ phát tán thông tin sai lệch thường đưa ra đến phát ngán là các nhà khoa học nên chấp nhận những quan điểm đối lập và ngừng coi thường những người ủng hộ các quan điểm này. Dù bạn là một cơ quan y tế công cộng ngừng chương trình tiêm vaccine COVID do lo ngại về vấn đề an toàn (một lập trường phi khoa học đã được bác bỏ chi tiết tại đây) hay một cộng đồng sợ tác hại được cho là của fluoride (dù những lo ngại đó đi ngược lại thực tế), các nhà khoa học đều đang chịu áp lực phải thân thiện hơn với những lập trường phi khoa học cơ bản này.
Nhưng thực tế là: Bạn có thể thân thiện với mọi người, bao gồm cả những người đã bị cuốn vào thông tin sai lệch hoặc thực tại thay thế, trong khi vẫn giữ vững lập trường về những gì là sự thật khoa học.
Mọi người đưa ra quyết định dựa trên nhiều lý do khác nhau, không chỉ đơn thuần là khoa học. Khi tôi còn là một thiếu niên, tôi đã gặp một người trưởng thành trẻ tuổi với rất nhiều vết sẹo lớn trên cánh tay và đầu do tai nạn xe hơi. Anh ấy là hành khách không thắt dây an toàn, lao qua cửa kính và phải khâu hơn 200 mũi. Điều đáng chú ý là: nếu anh ấy thắt dây an toàn, cơ thể anh sẽ bị nghiền nát ở ghế trước. Anh ấy là một trong số ít trường hợp mà việc không thắt dây an toàn thực sự cứu mạng.
Làm thế nào bạn có thể thuyết phục anh ấy tuân theo khoa học và làm điều mang lại kết quả tốt nhất thường xuyên hơn?
Câu trả lời là: Bạn không thể. Điều đó không phù hợp với trải nghiệm của anh ấy, và mọi người sẽ đưa ra quyết định dựa trên trải nghiệm cá nhân, ngay cả khi điều đó không mang lại lợi ích tốt nhất cho họ. Chúng ta có thể đồng cảm với những người suy nghĩ và cảm nhận như vậy, trong khi vẫn rõ ràng về những gì khoa học nói và hậu quả của việc bác bỏ những khuyến nghị đó. Sự thật khoa học vẫn không thay đổi, dù bạn có tin hay không.
Ý tưởng trung tâm của giả thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm, rằng virus SARS-CoV-2 xuất phát từ Viện Virus học Vũ Hán, chỉ có thể xảy ra nếu virus này từng thực sự có mặt bên trong viện đó. Nếu virus xuất phát tự nhiên, với các thành phần được tìm thấy ở các loài động vật hoang dã tại Lào mà quá trình giải mã gen vào năm 2021 đã chỉ ra, thì giả thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm sẽ bị loại bỏ. Bạn không thể tạo ra thứ gì đó qua nghiên cứu tăng cường chức năng mà lại có mã gen giống hệt với thứ được tạo ra tự nhiên qua các quá trình như tái tổ hợp.
Bước 6: Thừa nhận rằng mọi người có quyền lựa chọn chính sách không phù hợp với khuyến nghị khoa học
Hãy để tôi hỏi bạn: Khi người bạn của tôi, với những vết sẹo trên cánh tay và đầu, lên xe cùng tôi khi tôi 14 tuổi, bạn nghĩ quan điểm chính sách của anh ấy về việc tôi có thắt dây an toàn hay không là gì?
Bạn có nghĩ rằng anh ấy nói: Nếu tôi không thắt, bạn cũng không thắt? Hay Cơ thể bạn, lựa chọn của bạn?
Có lẽ một số người sẽ nói những điều như vậy, nhưng bạn tôi thì không. Anh ấy bảo tôi thắt dây an toàn, và rằng chúng tôi sẽ không đi đâu cho đến khi tôi làm vậy. Điều này có thể có vẻ như lý luận không nhất quán, nhưng anh ấy nhận ra những gì khoa học đã chỉ ra và hiểu rõ xác suất tôi an toàn hơn vì đã thắt dây an toàn.
Sẽ luôn có những người cực đoan trong việc từ chối hoặc phản kháng bất kỳ hay tất cả các chính sách y tế và an toàn do nhà khoa học, cơ quan chính phủ, hoặc bất kỳ tổ chức có thẩm quyền nào đề xuất. Cũng sẽ có những nhân vật có ảnh hưởng – từ chính trị đến phi chính trị, từ tôn giáo đến thế tục, từ khoa học đến phi khoa học – mà mọi người dựa vào khi đưa ra quyết định thay vì dựa trên vị thế khoa học tốt nhất.
Điều đó không khiến họ trở thành quái vật. Điều đó khiến họ trở thành con người. Hãy nhận thức rằng nếu bạn coi họ như kẻ thù, họ sẽ không lắng nghe bạn. Nếu thay vào đó, bạn làm rõ rằng khoa học, các khuyến nghị và lợi ích của nó dành cho tất cả mọi người, bao gồm cả họ (dù họ có nhận thức được hay không), bạn để ngỏ cơ hội để họ đón nhận nó theo cách nào đó, vào thời điểm nào đó.
