Trong một bài giảng kích thích tư duy, Alan Watts đã từng đặt ra câu hỏi lớn: Bạn sẽ làm gì nếu tiền không còn là mối bận tâm?
Sau câu hỏi mạnh mẽ và cường điệu này, Watts khuyến khích chúng ta đào sâu vào sự thật về những gì chúng ta thực sự mong muốn và khao khát trong cuộc sống, cũng như chất vấn tầm quan trọng tượng trưng mà chúng ta đặt lên đồng tiền quyền năng.
Watts đã thúc giục những người nghe hãy tách rời bản thân khỏi quan niệm chạy theo tiền bạc để thỏa mãn những mong muốn của chúng ta. Dĩ nhiên, điều này không dễ thực hiện – nhưng theo phong cách điển hình của một thiền công án, Watts cho thấy rằng khi chúng ta tìm kiếm điều gì đó ít vật chất hơn và mang tính tinh thần nhiều hơn, vấn đề tiền bạc sẽ không còn là vấn đề lớn về sau.
Bạn sẽ làm gì nếu tiền không còn là mối bận tâm?
Ý chính của bài giảng của Watts như sau:
_Vì vậy, tôi luôn đặt câu hỏi, bạn muốn làm gì nếu tiền không phải là vấn đề? Bạn thực sự muốn sống cuộc đời của mình như thế nào? Thật kinh ngạc khi kết quả của hệ thống giáo dục của chúng ta, đám đông sinh viên nói rằng, chúng tôi muốn trở thành họa sĩ, chúng tôi muốn trở thành nhà thơ, chúng tôi muốn trở thành nhà văn, nhưng như ai cũng biết, bạn không thể kiếm tiền bằng cách đó…
Hãy tiếp tục theo đuổi. Bạn muốn làm gì? Khi chúng ta cuối cùng đã tìm được điều mà cá nhân đó thực sự muốn làm, tôi sẽ nói với anh ấy rằng, hãy làm điều đó và quên đi tiền bạc, vì nếu bạn nói rằng kiếm tiền là điều quan trọng nhất, bạn sẽ dành cả cuộc đời mình hoàn toàn lãng phí thời gian… Cấu trúc cuộc sống của bạn với mục tiêu kiếm tiền là dành cả đời theo đuổi một khái niệm trừu tượng.
…Và sau tất cả, nếu bạn thực sự yêu thích những gì mình đang làm, thì không quan trọng đó là gì, cuối cùng bạn có thể biến nó thành một nghề – bạn có thể trở thành bậc thầy trong lĩnh vực đó. Cách duy nhất để trở thành bậc thầy của một điều gì đó là thực sự tận tâm với nó. Và rồi bạn sẽ có thể nhận được một mức thù lao tốt cho bất cứ điều gì đó. Vì vậy, đừng lo lắng quá nhiều…_
Giờ đây, tiền là một thực tế cơ bản của hiện thực mà chúng ta đang tạo dựng, ngay cả Alan Watts cũng hiểu điều đó. Hệ thống trao đổi, giá trị, tiền tệ và những thứ tương tự – hoàn toàn không có cách nào hợp lý để thoát khỏi nó. Vì vậy, hãy để lại những ảo tưởng và viễn cảnh không tưởng ở phía sau, chỉ cần đối mặt với câu hỏi theo giá trị bề mặt của nó trong lúc này. Nó đang thăm dò điều gì đó sâu sắc hơn rất nhiều so với những biện pháp kinh tế tư tưởng rẻ tiền.
Alan Watts về việc nhận thù lao cho công việc của mình
Watts đã nhận thức rõ ràng về những lời chỉ trích có thể được đưa ra liên quan đến lợi ích tiền bạc mà ông nhận được từ công việc của mình. Sau tất cả, ông biết rằng mình đang tham gia vào trò chơi của xã hội và cần kiếm sống cho bản thân. Watts là một triết gia và ông làm rất tốt công việc của mình.
Điều này dẫn đến việc Watts đưa ra sự phân biệt quan trọng về bản chất của việc phân biệt giữa tiền bạc và của cải. Ở mức độ cá nhân, ông hiểu rõ của cải là gì đối với mình và giới hạn của khả năng con người trong việc trải nghiệm xa hoa và thừa mứa:
Có những giới hạn đối với của cải thực sự mà bất kỳ cá nhân nào cũng có thể tiêu thụ… Chúng ta không thể lái bốn chiếc xe cùng một lúc, sống đồng thời trong sáu ngôi nhà, thực hiện ba chuyến du lịch cùng một lúc, hay ăn mười hai miếng thịt bò trong một bữa ăn.
Đi vào chi tiết
Watts đã khám phá sâu hơn vấn đề này trong tập sách Does it matter? Essays on mans relation to materiality. Trong bài tiểu luận Wealth versus money, Watts đã nhận xét về khả năng không thể phân biệt giữa biểu tượng và thực tại của loài người.
Chúng ta rất dễ nhầm lẫn giữa thế giới mà chúng ta tượng trưng và thế giới thực sự…
Ông đã tìm hiểu sự nhầm lẫn đơn giản của chúng ta giữa tiền bạc và của cải:
Tiền là cách đo lường của cải nhưng không phải là của cải tự thân. Một rương đầy vàng hay một ví đầy tiền hoàn toàn vô dụng đối với một thủy thủ gặp nạn một mình trên chiếc bè. Anh ta cần của cải thực sự, dưới hình thức một chiếc cần câu cá, một chiếc la bàn, một động cơ ngoài với xăng, và một bạn đồng hành nữ.
Nhưng sự nhầm lẫn cũ kỹ và sâu sắc này giữa tiền bạc và của cải giờ đây là lý do chính khiến chúng ta không tiến hành hết sức mình để phát triển tài năng công nghệ nhằm sản xuất đủ lương thực, quần áo, nhà ở và tiện ích cho mọi người trên thế giới.
Cách suy nghĩ mang tính biểu tượng này thể hiện trong mọi khía cạnh của thế giới vật chất. Trong bài tiểu luận của mình, Watts đưa ra quan điểm rằng sự nhầm lẫn cơ bản giữa tiền bạc và của cải dẫn chúng ta đến những vị trí phi lý. Ông đã sử dụng cuộc Đại Suy thoái làm ví dụ.
_Hãy nhớ lại cuộc Đại Suy thoái của những năm 30? Một ngày nọ có một nền kinh tế tiêu dùng phát triển mạnh, với mọi người đều đi lên; và ngày hôm sau, thất nghiệp, nghèo đói, và hàng người xếp hàng xin bánh mì.
Chuyện gì đã xảy ra? Các tài nguyên vật chất của đất nước – trí óc, cơ bắp, và nguyên liệu thô – không hề cạn kiệt, nhưng có sự vắng mặt đột ngột của tiền bạc, một cái gọi là khủng hoảng tài chính…_
Những lý do phức tạp cho thảm họa này có thể được các chuyên gia ngân hàng và tài chính cao cấp diễn giải dài dòng, những người không thể nhìn ra rừng cây vì những cái cây…
Watts không hề tuyên bố mình là một chuyên gia kinh tế hay tài chính. Đối với ông, đó chỉ là những vai trò bề mặt làm đục nước trong vấn đề cốt lõi mà ông đang cố gắng đề cập. Watts so sánh sự phi lý này với một người đàn ông đến làm việc xây dựng một ngôi nhà vào buổi sáng của cuộc Đại Suy thoái và người chủ nói với anh ta:
Xin lỗi anh bạn, nhưng hôm nay chúng ta không thể xây được. Không có đủ đơn vị đo lường.
Nhận thức sâu sắc về tiền bạc
Watts nhận ra rằng sẽ luôn có và mãi mãi tồn tại sự kháng cự mạnh mẽ đối với loại ý tưởng hoặc nhận thức về biểu tượng này:
Điều chưa được hiểu vào thời điểm đó, và vẫn chưa thực sự được hiểu ngày nay, là thực tại của tiền bạc thuộc cùng loại thực tại như centimet, gram, giờ, hay các đường kinh tuyến. Tiền là cách đo lường của cải nhưng không phải là của cải tự thân.
Sẽ không hề dễ dàng chút nào để giải thích điều này cho đại chúng, vì loài người đã tồn tại trong khoảng một triệu năm với sự khan hiếm vật chất tương đối, và chỉ mới khoảng một trăm năm kể từ khi bắt đầu cuộc cách mạng công nghiệp.
Giờ hãy chậm lại một chút trước khi rút ra những tuyên ngôn cộng sản và dẫn đầu một cuộc biểu tình tại khu của tỷ phú. Việc điều chỉnh và đánh thuế lên sự trừu tượng này không phải là câu trả lời.
Cố gắng khắc phục sự vô trách nhiệm này bằng cách ban hành luật sẽ hoàn toàn không hợp lý, vì hầu hết các luật pháp đều không liên quan gì đến cuộc sống cũng như tiền bạc đối với của cải. Ngược lại, những vấn đề kiểu này thường bị phức tạp thêm hơn là được giải quyết bởi thủ tục giấy tờ của chính trị và pháp luật.
Điều cần thiết vừa đơn giản vừa khó khăn hơn: các nhà tài chính, ngân hàng và cổ đông phải trở thành những con người thực sự và tự hỏi chính mình họ thực sự muốn gì trong cuộc sống – với nhận thức rằng câu hỏi thực tế và khó khăn này có thể dẫn đến những phong cách sống thú vị hơn nhiều so với những gì họ đang theo đuổi. Đơn giản và đúng nghĩa, họ phải thức tỉnh – vì lợi ích và niềm vui cá nhân của chính họ.
Và như vậy, chúng ta được đưa trở lại với câu hỏi ban đầu: tôi mong muốn điều gì?
