Cơ hội để một trẻ sơ sinh sống sót qua tuổi thơ đã tăng từ 50% lên 96% trên toàn cầu.
Một đứa trẻ qua đời là một trong những bi kịch đau lòng nhất mà ta có thể tưởng tượng. Chúng ta đều biết rằng việc trẻ em tử vong phổ biến hơn nhiều trong quá khứ. Nhưng chính xác thì nó phổ biến đến mức nào? Làm thế nào chúng ta biết được điều này? Và chúng ta có thể học được gì từ lịch sử?
Dữ liệu lịch sử về tỷ lệ tử vong trẻ em
Các nhà khảo cổ học và sử học đã thu thập dữ liệu từ nhiều địa điểm và giai đoạn thời gian khác nhau trên khắp thế giới, giúp chúng ta ghép nên một bức tranh về quá khứ.
Thụy Điển là một quốc gia có dữ liệu nhân khẩu học lịch sử đặc biệt tốt. Đây là quốc gia đầu tiên thành lập cơ quan thống kê dân số – Tabellverket, được thành lập vào năm 1749. Khi xem xét các hồ sơ thống kê trong ba thập kỷ đầu tiên (giai đoạn từ 1750 đến 1780), ta thấy rằng 40% trẻ em tử vong trước 15 tuổi.
Trong cùng giai đoạn đó, khoảng một nửa số trẻ em ở Bavaria (Đức) tử vong, và tỷ lệ tử vong ở Pháp là khoảng 45%. Vào thời điểm đó, một cặp vợ chồng trung bình sẽ có hơn 5, 6 hoặc thậm chí 7 đứa con, điều này đồng nghĩa với việc hầu hết các bậc cha mẹ phải chứng kiến cái chết của vài người con.
Liệu tỷ lệ tử vong này có phải là bất thường? Tỷ lệ tử vong ở châu Âu vào thời điểm đó có cao hơn đặc biệt so với các khu vực khác không?
Chúng ta có thể tìm hiểu qua nghiên cứu tại các khu vực và giai đoạn thời gian khác.
Dựa trên các bộ xương được tìm thấy ở miền Nam Peru ngày nay, các nhà nhân khẩu học cổ đại có thể ước tính tỷ lệ tử vong của trẻ em sinh ra cách đây hai thiên niên kỷ. Các ghi nhận cho thấy một con số tương tự: gần một nửa số trẻ em tử vong trước khi qua tuổi dậy thì.
Một khu chôn cất trên đảo Mallorca ở Tây Ban Nha mang đến cho chúng ta góc nhìn về tỷ lệ tử vong trẻ em tại châu Âu trong thời kỳ đồ sắt. Dựa trên các bộ xương được tìm thấy tại Mallorca, các nhà nghiên cứu lại phát hiện rằng khoảng một nửa số trẻ em không sống sót.
Điều tương tự cũng đúng ở các khu vực và thời kỳ rất khác nhau.
Các nhà nghiên cứu cũng thu thập dữ liệu về các xã hội săn bắn hái lượm. Trong 17 xã hội khác nhau bao gồm cả thời kỳ đồ đá và các xã hội săn bắn hái lượm hiện đại, tỷ lệ tử vong đều ở mức cao. Trung bình, 49% trẻ em tử vong.
Tỷ lệ tử vong của trẻ em qua dòng lịch sử
Hãy tổng hợp tất cả các ước tính lịch sử về tỷ lệ tử vong trẻ em cùng với dữ liệu toàn cầu của những thập kỷ gần đây để xem điều này tiết lộ điều gì về lịch sử nhân loại.
Một điều nổi bật trong các nghiên cứu lịch sử là sự tương đồng đáng kinh ngạc về tỷ lệ tử vong trẻ em giữa một loạt các nền văn hóa lịch sử rất khác nhau. Dù trẻ được sinh ra ở đâu trên thế giới, khoảng một nửa trong số đó đều tử vong.
Hàng chục tỷ trẻ em đã qua đời. Hàng tỷ bậc cha mẹ đã đau đớn chứng kiến con cái họ ra đi mà không thể làm gì để cứu vãn.
Bất chấp nỗi khổ đau dai dẳng đó, không ai có thể làm được nhiều để thay đổi tình hình.
Biểu đồ cho thấy tình trạng này diễn ra ở các xã hội cách xa nhau hàng ngàn km và tách biệt bởi hàng nghìn năm lịch sử. Tuy nhiên, tất cả đều chịu chung một nỗi đau. Cho dù đó là La Mã cổ đại, các xã hội săn bắn hái lượm, châu Mỹ trước khi Columbus đến, Nhật Bản thời trung cổ, Anh thời trung cổ, thời Phục hưng châu Âu hay Trung Quốc thời phong kiến, cứ hai trẻ thì một trẻ tử vong.
Dù một số xã hội có điều kiện tốt hơn, sự khác biệt vẫn rất nhỏ. Hết thế hệ này đến thế hệ khác đều sinh ra trong các xã hội đấu tranh với nghèo đói, đói khát và bệnh tật. Không có bằng chứng nào cho thấy bất kỳ xã hội nào đã đạt được tiến bộ đáng kể và bền vững trong việc đối phó với những vấn đề này. Tiến bộ thực sự trong việc giảm tỷ lệ tử vong trẻ em chỉ mới đạt được gần đây trên toàn thế giới.
Những nỗ lực không thành công trong quá khứ
Không phải người xưa không cố gắng giảm thiểu tử vong sớm và bệnh tật. Họ đã cố gắng, tất nhiên là có. Các thầy thuốc và bác sĩ thường giữ vị trí cao trong xã hội. Nhiều người sẵn sàng chịu đựng đau đớn và tốn kém với hy vọng cải thiện sức khỏe cho con cái mình.
Một ví dụ điển hình là việc rút máu – thủ thuật phổ biến nhất được các bác sĩ phẫu thuật thực hiện ở châu Âu suốt gần hai nghìn năm. Nỗi đau mà việc này gây ra cho thấy sự tuyệt vọng của con người trong việc tìm kiếm bất kỳ sự cải thiện nào về sức khỏe. Tuy nhiên, việc này không chỉ không mang lại lợi ích mà còn gây hại cho bệnh nhân, điều này cho thấy nhân loại đã không thành công đến mức nào trong phần lớn lịch sử.
Tất cả đều phải chịu đựng khi chứng kiến con cái mình tử vong, nhưng không ai trong số họ có thể làm gì để thay đổi tình hình.
Nhận thức quan trọng ở đây là: tiến bộ không phải là điều tự nhiên. Đó là điều khó khăn. Ngay cả với những vấn đề lớn như cái chết dai dẳng của trẻ em, hàng nghìn thế hệ đã thất bại trong việc đạt được bất kỳ tiến bộ nào.
Tỷ lệ tử vong cao trong lịch sử có đáng tin cậy không?
Các nghiên cứu lịch sử về tỷ lệ tử vong trẻ em không cung cấp một bức tranh toàn diện về quá khứ của tổ tiên chúng ta. Chúng chỉ là những khoảnh khắc thoáng qua trong lịch sử dài của loài người. Liệu những nghiên cứu này có thể khiến chúng ta tin rằng tỷ lệ tử vong cao hơn thực tế không?
Có một bằng chứng khác cần xem xét, cho thấy rằng tỷ lệ tử vong trẻ em thực tế rất cao: tỷ lệ sinh rất cao, nhưng tốc độ tăng trưởng dân số lại gần như bằng không.
Nếu mỗi cặp vợ chồng trung bình có bốn con, quy mô dân số sẽ tăng gấp đôi sau mỗi thế hệ. Nhưng chúng ta biết rằng các cặp vợ chồng thường sinh nhiều hơn bốn con, nhưng dân số không tăng gấp đôi qua các thế hệ.
Thực tế, quy mô dân số hầu như không thay đổi. Một số lượng sinh cao nhưng không dẫn đến tăng trưởng dân số nhanh chỉ có thể được giải thích bằng một thực tế đau lòng: một tỷ lệ lớn trẻ em đã tử vong trước khi chúng kịp có con cái của mình.
Nếu có gì cần lưu ý, thì tỷ lệ tử vong được minh họa trong biểu đồ ở trên có thể còn đánh giá thấp thực tế. Volk và Atkinson, hai nhà nghiên cứu đã tập hợp hầu hết các nghiên cứu này, cảnh báo rằng các tỷ lệ tử vong lịch sử này nên được xem là những ước tính bảo thủ và thường có xu hướng đánh giá thấp so với thực tế.
Lý do khiến tỷ lệ tử vong có thể bị đánh giá thấp
Thứ nhất, hồ sơ tử vong thường không được lập cho trẻ em, đặc biệt nếu trẻ tử vong ngay sau khi sinh.
Thứ hai, các dấu tích mộ táng trẻ em – một nguồn dữ liệu quan trọng khác – thường không đầy đủ do sự phân hủy nhanh hơn của thi thể trẻ em nhỏ hơn và tần suất chôn cất trẻ sơ sinh ít trang trọng hơn.
Tỷ lệ tử vong trẻ em ngày nay
Biểu đồ trên cũng minh họa tiến bộ đáng kể vừa đạt được gần đây. Hầu hết trẻ em trên thế giới vẫn tử vong ở tỷ lệ cực kỳ cao mãi đến thế kỷ 20. Thậm chí chỉ mới năm 1950 – một thời điểm mà có lẽ một số người đọc vẫn còn nhớ – cứ bốn trẻ em thì có một trẻ tử vong trên toàn cầu.
Trong những năm gần đây, thế giới đã đạt được một sự cải thiện chưa từng có. Trong một giai đoạn ngắn ngủi của lịch sử nhân loại, tỷ lệ tử vong toàn cầu ở trẻ em đã giảm từ khoảng 50% xuống còn 4%.
Sau hàng thiên niên kỷ đau khổ và thất bại, đối với tôi, tiến bộ trong việc giảm tỷ lệ tử vong trẻ em là một trong những thành tựu vĩ đại nhất của nhân loại.
Đây không phải là một sự cải thiện chỉ đạt được ở một vài quốc gia. Tỷ lệ tử vong đã giảm ở tất cả các quốc gia trên thế giới.
Bản đồ dưới đây minh họa dữ liệu mới nhất về tỷ lệ tử vong ở trẻ em dưới 15 tuổi. Ở một số quốc gia, tỷ lệ này đã giảm xuống còn khoảng 0,3% – một tỷ lệ tử vong thấp hơn hơn 100 lần so với quá khứ. Điều này đạt được chỉ trong một vài thế hệ. Tiến bộ có thể rất nhanh.
Tại các khu vực giàu nhất trên thế giới, cái chết của trẻ em đã trở nên rất hiếm, nhưng sự khác biệt giữa các quốc gia vẫn còn rất lớn. Somalia – thuộc Sừng châu Phi – là quốc gia có tỷ lệ tử vong cao nhất, với 14% trẻ sơ sinh tử vong.
Mục tiêu toàn cầu trong tương lai
Thực tế rằng một số quốc gia cho thấy có thể đạt được tỷ lệ 99,7% trẻ em sống sót cho chúng ta thấy điều thế giới có thể hướng tới. Sức khỏe toàn cầu đã được cải thiện, và trách nhiệm của chúng ta là đảm bảo rằng tiến bộ này tiếp tục, để chấm dứt bi kịch tử vong trẻ em diễn ra hàng ngày.
Tổ tiên của chúng ta chắc chắn không thể tưởng tượng được những gì đang là thực tế ngày nay. Hãy đặt mục tiêu để tất cả trẻ em trên thế giới đều có cơ hội sống một cuộc đời dài lâu và khỏe mạnh.
