Phân tích phóng xạ carbon mới đây đã hé lộ những khám phá đáng kinh ngạc.
Rapa Nui, hay còn được biết đến là Đảo Phục Sinh, là hòn đảo có người sinh sống xa nhất trên thế giới. Đảo có diện tích 63 dặm vuông, không có cây cối và nằm cách bờ biển Thái Bình Dương của Chile 2.400 dặm. Đầy những tượng Moai khổng lồ, hòn đảo này từ lâu đã thu hút các nhà nghiên cứu… và bí ẩn của nó chỉ càng thêm sâu sắc với một khám phá gần đây.
Dân cư đầu tiên và sự tàn phá của Châu Âu
Con người bắt đầu sinh sống trên đảo vào thế kỷ 12. Người châu Âu đến Rapa Nui vào những năm 1720, mang theo bệnh tật làm suy giảm dân số nghiêm trọng. Đến năm 1863, những người buôn nô lệ từ Peru đã cướp phá hòn đảo, và một số ước tính cho rằng chỉ còn khoảng 200 người bản địa sống sót.
Năm tiếp theo, một nhà truyền giáo tên Eugene Eyraud đã phát hiện ngôn ngữ viết của người Rapa Nui, gọi là Rongorongo, được khắc tinh xảo trên các tấm bảng gỗ. Eyraud ghi nhận rằng những bảng gỗ này được tìm thấy ở hầu hết các gia đình và ước tính có hàng trăm chiếc. Tuy nhiên, khi người châu Âu quay lại để thu thập các bảng này, chỉ còn lại vài chục tấm.
Phát hiện mới và ý nghĩa nhân chủng học
Bốn tấm bảng đã được gửi đến một nhà thờ ở Rome để bảo quản, nơi chúng được lưu giữ hơn 150 năm. Trước đây, người ta cho rằng chữ viết Rongorongo bao gồm các yếu tố do người nước ngoài đưa vào. Nhưng một nhóm nhà khoa học từ Ý và Đức gần đây đã phát hiện rằng ngôn ngữ phức tạp này có thể đã có từ trước thời kỳ châu Âu xâm lược, mang lại ý nghĩa nhân chủng học lớn.
Việc phát hiện ra một hệ thống chữ viết ở một vùng hẻo lánh như vậy là điều ngạc nhiên, và cuộc tranh luận vẫn đang tiếp diễn về nguồn gốc của nó. Mặc dù khó có thể chứng minh rằng sự tiếp xúc với người châu Âu biết chữ không phải là yếu tố kích thích cho sự ra đời của hệ thống này, các hình vẽ biểu tượng của nó không giống bất kỳ hệ thống chữ viết nào đã biết, nghiên cứu cho biết.
Trong số bốn bảng được bảo quản, phân tích phóng xạ carbon của gỗ xác định rằng ba trong số đó được tạo ra từ các cây gỗ trồng vào thế kỷ 18 hoặc 19. Đáng ngạc nhiên, ngày phóng xạ carbon của bảng thứ tư lại chỉ ra rằng nó có nguồn gốc từ một cây của thế kỷ 15 – hơn 200 năm trước khi người châu Âu đến hòn đảo và trước khi gỗ được vận chuyển để bảo quản.
Phân tích phóng xạ carbon của gỗ cho thấy Rongorongo là một ngôn ngữ cổ đại hoàn toàn bản địa của Rapa Nui và có thể đã được giữ kín với người ngoài cho đến giữa thế kỷ 19. Nếu đúng như vậy, đây sẽ là một ví dụ về một ngôn ngữ chưa được biết đến trước đây – một hệ thống chữ viết hiếm có, được phát minh mà không có ảnh hưởng hoặc kiến thức trước về các hệ thống chữ viết khác.
Vấn đề phức tạp hơn với nguồn gốc gỗ
Phức tạp hơn nữa, gỗ của cây thế kỷ 15 đã di chuyển từ tận Nam Phi, cho thấy rằng có thể đây là gỗ trôi dạt. Các tác giả cho rằng khả năng gỗ được lưu giữ hơn 300 năm trước khi được khắc là rất thấp. Tuy nhiên, các khắc chạm trên gỗ không thể xác định niên đại, điều này khiến việc truy vết chính xác lịch sử của ngôn ngữ Rongorongo trở nên khó khăn.
Khi gỗ khan hiếm, người dân trên đảo có thể tái sử dụng gỗ cũ hoặc dùng gỗ trôi dạt, có thể đã tồn tại hàng trăm năm trước khi được khắc chữ, Terry L. Hunt, nhà nhân chủng học và nhà sử học về Rapa Nui, cho biết. Các nhà khảo cổ sử dụng phương pháp phóng xạ carbon gọi đây là vấn đề gỗ cũ vì tuổi của gỗ đã có từ trước đó.
Tình trạng của tấm bảng thứ tư tương đối nguyên vẹn, cho thấy nó có thể đã được bảo vệ cẩn thận, thể hiện tầm quan trọng của nó đối với người Rapa Nui.
Nếu các tấm bảng được lưu giữ ở nơi cách xa mối mọt và các loài côn trùng ăn gỗ khác, thì gỗ khô có thể được bảo quản trong thời gian dài, James Speer, nhà niên đại học ở Đại học Indiana State, cho biết. Gỗ ẩm trong điều kiện thiếu oxy cũng có thể được bảo quản tốt.
Khó khăn trong việc xác định niên đại của Rongorongo
Việc xác định niên đại của Rongorongo cũng gặp khó khăn vì các nhà ngôn ngữ học tranh luận về loại hình chữ viết này. Hiện chưa rõ liệu Rongorongo là một hình thức tiền chữ viết hay một hệ thống hoàn chỉnh. Rongorongo có số lượng ký tự tượng hình đáng kinh ngạc – hơn 15.000 ký tự – bao gồm hình ảnh động vật, thực vật, hình khối hình học và hình người. Chữ viết được sắp xếp theo dòng ngang giống như câu văn, nhưng theo phong cách độc đáo gọi là boustrophedon đảo ngược, khi mà mỗi dòng sau được viết lộn ngược so với dòng trước.
Đến nay, Rongorongo vẫn được coi là không thể giải mã. Việc sử dụng hệ thống chữ viết này chủ yếu được hạn chế trong tầng lớp thầy cúng bản địa, những người đã bị bắt trong cuộc xâm lược của người Peru, và không ai quen thuộc với cách đọc ký tự này còn tồn tại.
Một điều chắc chắn là – Hunt nói – chúng ta biết rằng việc tạo ra các bảng Rongorongo tiếp tục vào thế kỷ 19, thời điểm sau khi người châu Âu đến rất lâu. Việc tiếp tục duy trì thực hành văn hóa và kiến thức truyền thống là điều đáng chú ý, đặc biệt là khi dân tộc Rapanui phải đối mặt với những tác động to lớn sau thời kỳ tiếp xúc với châu Âu.
