Minh Niệm | Hiểu về trái tim (Chương 29)

Người ta vẫn thường nói rằng nghèo là khổ, nghèo khổ, chứ ít ai nói giàu khổ cả. Thật ra, người nghèo có nỗi khổ của người nghèo mà người giàu cũng có nỗi khổ của người giàu. Người nghèo vì không chấp nhận cái nghèo, oán ghét cái nghèo, muốn được giàu nên mới khổ. Còn người giàu lại sợ bấy nhiêu tài sản chưa đủ làm người khác nể phục, sợ bị phá sản, sợ bị kẻ xấu lợi dụng hay hãm hại nên mới khổ.

So ra cái khổ của người giàu còn phức tạp và nan giải hơn người nghèo. Phải chi trong xã hội ai cũng như ai, ai cũng sở hữu tài sản như nhau thì chắc chắn ý niệm giàu nghèo sẽ không có. Nhưng điều ấy không bao giờ là thực tế khi con người ngày càng ưa chuộng vật chất và xem đó là điều kiện căn bản của hạnh phúc. Cho nên, nếu ta may mắn không bị cuốn theo quan niệm của xã hội mà thoát ra khỏi ý niệm giàu nghèo, ta thấy sự hưởng thụ vật chất không phải là lý do lớn nhất để ta có mặt ở trên cõi đời này, thì chắc chắn ta sẽ không còn than nghèo khổ nữa.

Người ta cũng thường gộp chung cực với khổ, cực khổ. Nhưng bản thân của sự cực nhọc chưa chắc đã là khổ. Chỉ vì ta kháng cự lại nó, ta muốn mình không phải vất vả mà vẫn có đầy đủ mọi thứ tiện nghi như bao người khác nên ta mới khổ. Ta chỉ biết so sánh, đòi hỏi, chứ không chịu tìm hiểu căn nguyên sâu xa tại sao mình lại cơ cực.

Đừng quá lo lắng cho con đường mình đã chọn hay phải chọn, vì thái độ bước đi trên con đường ấy mới thật sự là quan trọng.

Chọn lựa nào đúng đắn?

Cuộc sống đôi khi đưa đẩy ta đến những nhân duyên bất ngờ và khiến ta phải đứng trước những chọn lựa có thể tạo ra khúc quanh mới cho cuộc đời mình. Vì không biết rõ khúc quanh ấy sẽ như thế nào, nên ta phải luôn cân nhắc kỹ càng để không quyết định lầm lẫn và đáng tiếc. Tuy nhiên, có khi đã biết rất rõ giá trị đích thực của con đường mình phải đi, nhưng ta vẫn không thể quyết định được vì ta không vượt qua nổi những hạn chế của chính mình. Có thể vì nhút nhát, không đủ niềm tin vào bản thân, nên ta lo sợ mình sẽ chọn sai hay không đủ sức ứng phó để cuối cùng phải chịu nhiều tổn thất. Cũng có khi vì lòng tham, muốn bắt cá hai tay, nên ta không nỡ buông bỏ cảm xúc tốt mà mình cũng rất yêu thích. Lẽ dĩ nhiên, khi đứng trước sự lựa chọn mà cả hai đều là đối tượng ta yêu thích thì ta phải chấp nhận có sự phân vân, giằng xé. Đó thật sự là một cuộc chiến mà ta phải dùng tới thái độ hy sinh mới giải quyết được. Nhưng nếu tình thế bắt buộc phải quyết định mà ta vẫn cứ ngập ngừng, cân phân, do dự mãi thì năng lượng trong ta sẽ mau chóng bị tiêu hủy. Không những chẳng được gì, mà ta còn bị hao tổn hay mất trắng.

Một vị thiền sư nọ tình cờ thấy một con chó bị trọng thương nằm bất động bên lề đường, nên thương tình đem về chữa trị và nuôi dưỡng. Thiền sư thương yêu và dạy dỗ nó rất tận tình. Ông đặt cho nó cái tên Tu Đi như gửi gắm ước mong nó ở lại chuyên tâm tu hành để có đời sống thanh thản. Đáp lại, nó cũng yêu mến thiền sư như cha mẹ, lúc nào cũng quấn quýt bên cạnh. Khi thiền sư xuống phố hóa độ thì nó cũng lẽo đẽo theo sau. Khi thiền sư tĩnh tọa thì nó cũng nằm lim dim kề cận. Một hôm trong lúc thiền sư đang tĩnh tọa, con chó bỗng nghe mùi thịt xào quen thuộc từ đâu bay tới. Nó vừa định chồm dậy, nhưng lại nghĩ mình ở đây tu hành với thiền sư đã nhiều năm rồi thì không nên làm như thế. Vì vậy nó đành nằm lại và cố gắng quên đi. Nhưng mùi thịt xào càng lúc càng tăng. Con chó cựa mình nhiều lần và rồi nó nghĩ mình cũng nên đi xem hư thực thế nào chứ nhất định không đụng tới. Không ngờ mùi thịt xào càng lúc càng quyến rũ. Bản năng xưa trỗi dậy khiến nó không đủ sức kiềm chế, vì vậy nó quyết định lội qua bên kia sông thử một lần cho biết.

Thiền sư nghe tiếng con chó nhảy xuống sông, ông đoán biết sự tình nên vội vàng chạy ra can ngăn: Tu Đi ơi! Đừng qua bên kia. Nguy hiểm lắm. Nghe tiếng thầy gọi, con chó giật mình và ngoan ngoãn quay lại. Nhưng vừa lúc đó, nó cảm nhận món thịt xào đang rất gần và sự thèm thuồng cũng dâng lên cao độ. Nó đành ngoảnh mặt lầm lũi bơi tiếp. Thiền sư lại khẩn thiết gọi: Tu Đi ơi! Về lại với thầy đi con. Nơi này tuy sống thanh đạm nhưng vẫn yên ổn hơn con ơi!. Bấy giờ tâm trí nó bỗng xuất hiện những hình ảnh ân tình của thiền sư dành cho nó trong suốt thời gian qua, nhưng lại bị cạnh tranh bởi hình ảnh hấp dẫn của món thịt xào mà từ bấy lâu nay nó không được thưởng thức. Vì thế, nó cứ lội qua lội lại mà không dứt khoát được. Cuối cùng, nó kiệt sức và chết chìm giữa dòng sông.

Chưa chắc khi con chó lội qua bờ sông bên kia thì nó sẽ gặp nguy hiểm. Thiền sư chỉ dựa trên kiến thức phổ thông hay kinh nghiệm quá khứ của con chó đã từng bị trọng thương mà lo lắng và cảnh báo như thế thôi. Không hẳn đó là sự thật. Cho dù đó là sự thật, nhưng với sự thông minh và bản lĩnh thì con chó vẫn có thể tự bảo vệ và còn hoán chuyển mọi tình thế một cách ngoạn mục. Cho nên, không phải lúc nào ta cũng có thể thấu hiểu hết con đường mình đã chọn ngay khi thực hiện quyết định. Chỉ cần tiên đoán chính xác hơn một nửa là may lắm rồi, phần còn lại ta phải tiếp tục khám phá trong suốt cuộc hành trình.

Trong hành trình ấy, đôi khi ta lại thấy mình không cần phải sớm về tới đích. Vì bản thân con đường cũng đã mang lại rất nhiều kinh nghiệm quý giá làm hành trang để ta vươn tới mục đích khác sâu sắc hơn. Thế nên, có những trường hợp ta cũng không cần bỏ ra quá nhiều năng lượng để đắn đo, chọn lựa. Con đường nào cũng được cả nếu ta đủ tin tưởng vào bản lĩnh có thật của mình, hoặc ta có chủ trương tích lũy kinh nghiệm và đào luyện bản thân chứ không phải tranh đấu vì sự thành bại. Giữ được tinh thần như thế, ta sẽ không bao giờ tự biến mình trở thành tín đồ của chủ nghĩa do dự. Chọn lầm đường thì chưa chắc nguy hiểm, nhưng do dự mãi thì sẽ xói mòn hết những cơ hội cho tương lai.

Những người quyết định chọn tình mà bỏ lại hiếu, hay chọn lý tưởng mà bỏ lại gia đình thì chắc chắn tâm trạng của họ rất đau xót, luyến tiếc và có khi rất hụt hẫng. Tuy nhiên, họ không thể ngờ rằng khi họ hoàn thành tốt con đường đã chọn thì cũng có nghĩa là họ đã đồng hành với con đường bỏ lại. Nếu họ sống có hạnh phúc trong tình yêu, biết ứng dụng những kinh nghiệm quý báu mà cha mẹ đã trao truyền để gầy dựng một gia đình bền vững, luôn tìm cách hàn gắn sự rạn nứt đổ vỡ với cha mẹ hoặc hướng dẫn con cái biết tưởng nhớ đến ông bà, thì hành động đó có khi còn xứng đáng hơn là ở bên cha mẹ mà cứ ngỗ nghịch hay làm khổ cha mẹ. Ngay cả khi chấp nhận phụ tình một người để chọn người khác thì họ vẫn có cách để bù đắp hay chia sớt nỗi đau với người bị bỏ lại, nếu họ luôn ý thức tôn thờ ân tình của người ấy ở một vị trí cao quý nào đó trong tim.

Dù họ dành cả cuộc đời để phụng sự xã hội, đem tới sự an lành và hạnh phúc cho mọi người thì trong sâu xa họ vẫn đang tích cực phụng sự cho gia đình. Vì khi lòng họ hướng về gia đình, tức là năng lượng tích tụ từ việc phụng sự ở trong họ cũng được truyền tới những người thân. Năng lượng ấy có khả năng xoa dịu và chở che những rủi ro bất trắc. Hình ảnh này được khắc họa rất đẹp trong bài thơ Tống biệt hành của thi sĩ Thâm Tâm: Mẹ thà coi như chiếc lá bay/ Chị thà coi như là hạt bụi/ Em thà coi như hơi rượu say. Người chiến sĩ nghĩ rằng đây có thể là lần ra đi vĩnh viễn, nên xin người thân yêu hãy xem mình không còn nữa mà đừng nhớ thương, luyến tiếc. Nhưng kể từ mốc thời gian ấy, hình ảnh của anh mới thật sự in đậm trong tâm tưởng họ hơn bao giờ hết. Thái độ bịn rịn, không dứt khoát ra đi, sẽ không thể tạo được thứ tình cảm thiêng liêng như thế.

Cho nên ta đừng quá lo lắng cho con đường mình đã chọn hay phải chọn, vì thái độ bước đi trên con đường ấy mới thật sự là quan trọng. Dù khởi điểm không mấy tốt đẹp, nhưng theo thời gian ta cũng sẽ học được cách chấp nhận và tìm thấy linh hồn của con đường mình đã chọn. Bởi không có con đường nào tuyệt đẹp và cũng không có con đường nào hoàn toàn xấu. Vấn đề là ta có đủ khả năng để sử dụng được con đường ấy phục vụ cho mục đích chính hay không mà thôi. Thiếu tài năng, thiếu bản lĩnh thì nhìn đâu cũng thấy gian nan cách trở, con đường đã chọn dù rất tốt cũng sẽ hóa tầm thường. Và ngay cả khi ta rơi vào tình trạng tiến thoái lưỡng nan – tới hay lui cũng đầy khó khăn – thì ta hãy cứ chọn lấy một con đường. Khi đi sâu vào bên trong ta sẽ thấy nó hoàn toàn khác biệt với bên ngoài, và càng đi sâu vào bên trong ta càng phát hiện ra tiềm lực vĩ đại của mình. Cho nên, có khi ta thấy mình đang tiến nhưng kỳ thực là ta đang lùi, có khi ta quyết định lùi mà thực chất là ta bắt đầu tiến. Dù tiến hay lùi, phẩm chất tâm hồn mới là điều quan trọng.

Đừng lỗi hẹn với cuộc sống

Đúng là không ai có thể đoán biết hết tất cả những yếu tố tạo nên sự thành công. Nhưng nếu ta đã nắm chắc vài kinh nghiệm căn bản, cộng với những điều kiện thuận lợi đang có sẵn, đặc biệt là một tinh thần vững chãi để đón nhận rủi ro hay thất bại có thể sẽ xảy ra thì ta cứ mạnh dạn quyết định. Sự liều lĩnh ấy chính là cái gan lớn giúp làm nên sự nghiệp lớn. Cái gan ấy, dĩ nhiên, phải được sản sinh từ nền tảng kinh nghiệm và nhận thức sáng suốt chứ không phải là thứ mộng tưởng hão huyền. Nhưng chính niềm tin vào bản thân – tin vào khả năng đương đầu với mọi thất bại để khám phá bí ẩn cuộc sống và khám phá tiềm lực của chính mình – mới là yếu tố quan trọng giúp ta dám đi tới những quyết định táo bạo. Nếu thiếu cái gan đó, dù những điều kiện thuận lợi đã quy tụ gần như đầy đủ trong tay, thì ta cũng vẫn cứ do dự và lại tiếp tục chờ đợi những điều kiện tốt hơn thế nữa. Ta đừng quên, nhân duyên vốn thay đổi không ngừng như một dòng nước chảy, phút giây sau không còn là phút giây trước, như triết gia Heraclitus đã từng nói: Không ai tắm hai lần trên một dòng sông. Nếu ta vẫn cứ ngồi ỳ ra đó để phân tích, so sánh, đắn đo toan tính mãi thì ta sẽ bỏ lỡ rất nhiều cơ hội quý giá trong đời. Rồi ta sẽ phải hối tiếc.

Cơ hội quý giá nhất của đời người đó chính là sự sống. Đã bao lần ta giật mình nhìn thấy tuổi xuân của mình đang lững lờ trôi qua, nên lòng cứ dặn lòng sẽ cố gắng quay trở về chăm sóc lại tâm hồn để sống hài hòa và sâu sắc hơn. Và cũng chừng ấy lần ta đã lỗi hẹn. Ta không chiến thắng nổi cảm xúc yêu thích tiện nghi vật chất và sự ngưỡng mộ của kẻ khác, nên ta đã tiêu phí không biết bao nhiêu thời gian và năng lực cho nó. Nhưng ta đâu có hai ba trăm năm để sống, sao giờ này ta vẫn còn thả trôi đời mình trong đam mê, quên lãng? Cụ Nguyễn Du đã từng nhắc: Bây giờ rõ mặt đôi ta/ Biết đâu rồi nữa chẳng là chiêm bao. Nào ai biết được ngày mai ta và những người thân yêu có còn gặp nhau nữa không. Nếu ta vẫn còn nhân danh sự bận rộn mà chưa chịu dừng lại để nhìn nhau tận mặt, mở lòng ra tha thứ và nâng đỡ thì ngày mai tất cả chỉ còn là giấc mộng mà thôi. Mộng là do chính sự u mê và thái độ do dự của ta tạo ra. Đó không phải là bản chất của cuộc sống.

Để thiết lập thói quen sống sâu sắc trong từng khoảnh khắc, ta hãy bắt đầu thực tập ngay từ những sinh hoạt bình thường nhất. Mỗi sáng thức dậy ta đừng vội bước xuống giường. Hãy ngồi lại cho ngay ngắn, thở vài hơi thật sâu để ý thức rằng ta đang vẫn còn đây và sự sống vẫn còn đó. Thầm cảm ơn đất trời cho ta thêm một ngày nữa để sống, một ngày hoàn toàn tinh khôi mà ta có quyền đem hết con người của mình ra để sống. Ngày hôm qua có thể ta còn nhiều vụng về trong khi nói năng, hành động hay suy tư, nên đã khiến cho ta và người ta thương đều không có hạnh phúc. May mắn thay ta có thêm một ngày nữa để sửa chữa những lầm lỡ đó. Ta tự hứa với lòng sẽ sử dụng trọn vẹn hết một ngày, không để cho những lo lắng, phiền muộn làm sứt mẻ hay hư hao thêm bất kỳ giờ phút nào nữa.

Bắt đầu một ngày mới bằng nụ cười tươi tắn trên môi sẽ đem tới cho ta nhiều an lạc và sức sống. Ta nên viết sẵn chữ cười dán trên vách, hay cắm một cành hoa ngay bên giường ngủ làm dấu hiệu nhắc nhở ta mỉm cười ngay khi thức dậy để chào mừng sự sống. Ta sẽ nhớ ra rằng, hôm nay mình có hẹn cùng sự sống với tư cách là sứ giả của tình thương. Bất cứ ở nơi đâu và bất cứ lúc nào ý thức mình đang sống thì ta hãy nở một nụ cười, tinh thần sẽ được nhẹ nhàng và các cơ bắp trên gương mặt cũng được thư giãn. Nụ cười sẽ giúp cho ta được sống với chính mình trong giây phút hiện tại, vì khi cười thì mọi suy tư đều không còn nữa. Nụ cười sẽ đánh thức những năng lượng bình yên trong ta và kẻ khác, nên nụ cười còn giúp ta gần gũi hơn với mọi người và cả vạn vật xung quanh.

Đó là những điều rất thiết thực mà ta không cần phải đắn đo hay suy tính mới làm được. Khi ta đã thật sự nắm bắt sự sống, không để cho những cảm xúc thích hay không thích trong nhất thời tiếp tục dìm ta vào những cơn mê bất tận thì ta sẽ có đủ sự sáng suốt, niềm tin và sức mạnh để đi tới những quyết định to lớn khác. Hãy đừng quên rằng, do dự không bao giờ có trong thực đơn của những người biết thưởng thức cuộc sống.

Đường đi không xa lắm,

Chỉ ngại nhiều bến mê,

Chần chừ không bước nổi,

Năm tháng dài lê thê.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 01 tại đây.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 02 tại đây.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 03 tại đây.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 04 tại đây.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 05 tại đây.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 06 tại đây.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 07 tại đây.

Đọc Hiểu về trái tim, chương 08 tại đây.