Cầu nguyện có phải là hành động vị kỷ khi bạn nghĩ rằng lời cầu nguyện của mình sẽ được đáp lại hay điều bạn mong muốn sẽ trở thành hiện thực không?
Năm 1590, hai đội quân đứng trên những cánh đồng ngay ngoài thành Ivry ở Pháp. Cả hai đội quân đều là một tập hợp lộn xộn gồm trẻ em, người già, người tàn tật và lính đánh thuê nước ngoài. Sau 30 năm nội chiến, đó là tất cả những gì còn sót lại. Trong chương mới nhất và đen tối của Cuộc chiến Tôn giáo Pháp, các linh mục đi lên và xuống hàng ngũ. Họ nói với mọi người đang đứng đó rằng Chúa ban phước lành cho các ngươi, Tất cả điều này là vì Chúa, và quan trọng nhất, Xin Chúa, hãy ban cho chúng ta chiến thắng hôm nay. Những người theo đạo Tin lành và Công giáo đều cầu nguyện cùng một Đức Chúa để giành chiến thắng. Nhưng Chúa sẽ phải làm thất vọng rất nhiều người.
Lời cầu nguyện xin ơn phước (petitionary prayer)
Lời cầu nguyện xin ơn phước là ý tưởng rằng những người thờ phượng có thể yêu cầu nhận được những ân huệ hoặc lợi ích nhất định từ vị thần của họ. Các yêu cầu mâu thuẫn và trái ngược nhau là một vấn đề. Nhưng đó cũng là một vấn đề nông cạn. Đối với hầu hết các tín đồ, tôn giáo không phải là về việc được can thiệp và ban phát ân huệ. Đối với những người theo thuyết độc thần, đặc biệt, Đức Chúa Trời không phải là một chiếc máy bán hàng tự động, và Người được cho là có nhiều sự khôn ngoan trong sự toàn tri của Người hơn là chỉ việc ban phát những điều ngọt ngào như một bà ngoại chiều chuộng vào dịp Giáng sinh.
Câu hỏi của Anusha, tuy nhiên, là về một vấn đề sâu hơn trong triết học tôn giáo. Nó nằm ở giao điểm giữa triết học, lịch sử và tâm lý học con người, tập trung vào mục đích của tôn giáo trong cuộc sống của con người. Vì vậy, để trả lời câu hỏi liệu cầu nguyện có phải là hành động vị kỷ về cơ bản hay không, chúng ta sẽ xem xét nhà phân tâm học Sigmund Freud và nhà thần học người Đức Friedrich Heiler trong buổi thảo luận tuần này.
Freud: Trong thời khắc tuyệt vọng, chúng ta cần sự giúp đỡ từ các vị thần
Theo Freud, động lực ban đầu mà con người tạo ra tôn giáo là do sợ hãi. Đó không chỉ là nỗi sợ hãi về cái chết mà còn là nỗi sợ hãi về các lực lượng vĩ đại và quyền năng của tự nhiên. Những loài thú lạ rình rập trong bóng tối, những trận mưa lớn khủng khiếp, hay cái lạnh khô cạn sự sống của mùa đông đều nguy hiểm tự thân. Đối với tổ tiên xa xưa của chúng ta, tự nhiên không phải là một cuộc dạo chơi trong rừng. Đó không phải là một ngày đẹp trời và tốt cho sức khỏe tinh thần của bạn; đó là một nơi khủng khiếp, đáng sợ với bóng tối và các thế lực có thể xóa sổ chúng ta.
Vì vậy, những gì chúng ta đã làm là tạo ra các vị thần. Chúng ta thắp sáng vào bóng tối và tìm cách lý giải điều không thể giải thích. Chúng ta gán cho tự nhiên một tính cách mà chúng ta có thể cầu xin, thờ phụng và đàm phán. Những cơn bão sấm sét vẫn còn kinh hoàng, nhưng đột nhiên đã có một lý do đằng sau chúng – một động cơ. Một vụ mùa xấu vẫn có thể gây chết người, nhưng ít nhất chúng ta có thể làm gì đó bằng cách cầu nguyện với một vị thần sinh sản nào đó.
Đối với Freud, lời cầu nguyện xin ơn phước nằm trong những nguyên tắc cơ bản nhất của tôn giáo: Chúng ta có thể tưởng tượng mình kiểm soát tự nhiên thông qua Chúa. Freud là một nhà tâm lý học, nhưng luận điểm của ông cũng có sức nặng về mặt nhân chủng học và thần học. Hầu như tất cả các tôn giáo cổ đại đều có một dạng cầu nguyện xin ơn phước và những lời dâng tặng (như lễ hiến tế). Người Ewe ở Ghana nổi tiếng cầu nguyện với thần sông để xin quần áo và vỏ sò, và với một vị thần khác để trừng phạt những kẻ đã làm sai trái với họ. Tộc trưởng của người Adivasi ở Ấn Độ sẽ cầu nguyện trong thời kỳ hạn hán, xin các vị thần ban mưa và cứu họ khỏi nạn đói. Ban đầu, người Israel thờ phượng Yahweh vì ông đã chứng minh sự thành thạo trong chiến tranh, nhưng khi họ định cư ở Canaan, họ đã chuyển sang sùng bái Baal, người được cho là đã khiến cây trồng phát triển từ thời xa xưa.
Đối với Freud và nhiều tôn giáo ban đầu, lời cầu nguyện xin ơn phước không phải là vị kỷ mà là cấu trúc cơ bản của toàn bộ mục đích tôn giáo ngay từ đầu.
Heiler: Tôn giáo chân chính là không còn cái tôi
Trong cuốn sách Cầu nguyện xuất bản năm 1932, nhà thần học Heiler đã xem xét tất cả các tôn giáo lớn và một lượng lớn dữ liệu nhân chủng học để xác định bảy loại cầu nguyện khác nhau, trong đó có lời cầu nguyện xin ơn phước. Heiler thừa nhận rằng trái tim của mọi lời cầu nguyện là xin ơn, nhưng ông cũng lập luận rằng đó là một ví dụ ban đầu và cơ bản hơn của việc thờ phượng. Heiler gọi nó là nguyên thủy vì lời cầu nguyện xin ơn phước thường liên quan đến việc yêu cầu những điều hữu ích hoặc đóng góp vào hạnh phúc cá nhân. Ngay cả khi người thờ phụng cầu nguyện cho những giá trị thẩm mỹ hoặc xã hội, như anh ta thỉnh thoảng làm, vẫn sẽ thấy trong lời cầu nguyện của anh ta một chút vị kỷ hưởng lạc.
Đối với Heiler, dấu hiệu của một tôn giáo phát triển hơn và một tín đồ tinh vi hơn là khi cầu nguyện liên quan đến sự khiêm nhường và tôn thờ. Như ông nói, Tâm hồn sùng kính của lời cầu nguyện dâng lên Chúa rất khác biệt. Khiêm nhường và sợ hãi tràn ngập trong người cầu nguyện. Anh ta bị thấm đẫm bởi sự vĩ đại và quyền năng của Chúa, bị nghiền nát bởi cảm giác phụ thuộc tuyệt đối. Dĩ nhiên, cuốn sách của Heiler được viết bằng ngôn ngữ của phong cách đạo Tin lành Đức vào những năm 1930, nhưng ý tưởng rằng sự khiêm nhường nằm ở trung tâm của mọi tôn giáo là một điều phổ biến. Tất cả các truyền thống tôn giáo lớn đều có một phần nổi bật về sự khiêm nhường.
Để trả lời trực tiếp cho Anusha, nếu bạn nghĩ rằng mình xứng đáng hoặc có quyền được đáp lại lời cầu nguyện của mình, thì đúng vậy, điều đó sẽ là hành động vị kỷ và trái ngược với phiên bản của Heiler về một tôn giáo phát triển. Đối với Heiler và nhiều nhà thần học, lời cầu nguyện chân chính là không có cái tôi. Đó là sự quy phục và đánh mất bản thân trong một điều gì đó lớn hơn.
Không phải tất cả mọi lời cầu nguyện đều giống nhau
Ở một khía cạnh nào đó, không có quá nhiều xung đột giữa các lập luận của Freud và Heiler. Trên thực tế, chúng có thể được coi là bổ sung cho nhau. Chúng ta có thể lập luận rằng động lực ban đầu của con người khi tìm đến tôn giáo là do sợ hãi và nhu cầu xin ơn để kiểm soát tự nhiên, nhưng đó không phải là mục đích của hầu hết các tôn giáo ngày nay. Mặc dù chúng ta gần như chắc chắn sẽ không sử dụng ngôn ngữ của con người nguyên thủy như cách Heiler đã sử dụng, chúng ta có thể cho rằng một số hình thức thờ phượng phụ thuộc rất nhiều vào việc xin ơn. Ngay cả nhà triết học William James, một người có đức tin, cũng nhận ra rằng thành công của niềm tin phụ thuộc vào mức độ mà nó giúp ích cho chúng ta trong cuộc sống.
Về phần tôi, tôi cảm thông với lập trường của Heiler. Tôi cho rằng nếu ai đó chỉ cầu nguyện vì lợi ích cá nhân – vì vị kỷ hưởng lạc – thì điều đó có vẻ vị kỷ và vì thế là điều đáng chê trách hơn. Nhưng tôi sẽ rất ngạc nhiên nếu đây là trường hợp phổ biến. Tôi sẽ ngạc nhiên nếu điều này thậm chí là trường hợp của bất kỳ ai đã tạm dừng suy ngẫm về niềm tin của chính họ. Đầu tiên, lời cầu nguyện xin ơn phước cho người khác, chẳng hạn như Tôi cầu mong ông tôi khỏe lại, chắc chắn không phải là vị kỷ, và nhiều lời cầu nguyện vị kỷ không phải là xin ơn. Chúng là những lời cầu nguyện sùng kính, nghi lễ, xã hội, thiền định.
Vì vậy, không, Anusha, nghĩ rằng lời cầu nguyện của bạn sẽ được đáp lại không phải lúc nào, thậm chí không chủ yếu, là hành động vị kỷ.
