5 kiệt tác văn chương mà nhân vật chính không phải là con người

Là con người, phần lớn các tác giả thường chọn viết sách về con người. Tuy nhiên, câu chuyện không cần thiết phải được diễn ra từ góc nhìn của một người để truyền tải những ý tưởng thú vị và tạo dấu ấn cho người đọc. Góc nhìn càng khác thường, càng mở ra nhiều khả năng sáng tạo trong quá trình viết.

Một ví dụ điển hình là The secret life of objects của Dawn Raffel. Đúng như tiêu đề, tập truyện ngắn năm 2012 này được viết từ góc nhìn của các vật thể vô tri, bao gồm một chiếc nút áo, một chiếc khuôn bánh và một chiếc dây giày, tất cả cùng chứng kiến cuộc sống của những con người sở hữu và sử dụng chúng. Memoirs of an Imaginary Friend của Matthew Dicks, như tên gọi đã gợi ý, được viết từ góc nhìn của một người bạn tưởng tượng – cụ thể là một người bạn tồn tại trong tâm trí của một cậu bé tự kỷ. The Book Thief của Markus Zusak được kể lại bởi sự nhân cách hóa của cái chết, hành trình qua nước Đức thời phát xít. Thậm chí có những cuốn sách được viết bởi Chúa, trong đó có cuốn The Last Testament: A Memoir của David Javerbaum – cuốn tự truyện được đóng khung dưới dạng hồi ký của Đấng Tối Cao.

Khi được viết tốt, góc nhìn khác thường này cho phép tác giả khám phá một chủ đề hoặc truyền tải một thông điệp. Vượt xa những câu chuyện được viết theo cách truyền thống, những cuốn sách xoay quanh nhân vật không phải là con người có thể giúp người đọc nhìn nhận thế giới theo một cách hoàn toàn mới. Đôi khi, chúng còn dạy chúng ta những bài học quý giá về ý nghĩa thực sự của việc làm người.

Kholstomer của Lev Nikolayevich Tolstoy

Trong bài luận Art as Device (Nghệ thuật như một phương tiện) năm 1917, nhà phê bình văn học Nga Viktor Shklovsky giải thích cách ông phân tích một tác phẩm văn học. Trong khi nhiều người khác dựa vào lịch sử, tâm lý học hoặc tiểu sử của tác giả để giải mã những gì họ đọc, Shklovsky tin rằng các văn bản nên được quan sát độc lập với thế giới bên ngoài.

Điều này có nghĩa là chỉ tập trung vào những gì có trong cuốn sách: cấu trúc, phép ẩn dụ, từ vựng và cú pháp. Nó cũng có nghĩa là tìm kiếm thứ mà Shklovsky gọi là lạ hóa hoặc kỳ lạ hóa. Được định nghĩa là hiệu ứng mà mỗi tác giả nên cố gắng tạo ra, việc lạ hóa là làm cho những gì quen thuộc trở nên lạ lẫm – mô tả một hành động hoặc cảm xúc theo cách khiến người đọc cảm thấy như họ đang trải nghiệm nó lần đầu tiên.

Để minh họa cho quan điểm của mình, Shklovsky đã chuyển sang câu chuyện ít được biết đến của Leo Tolstoy mang tên Kholstomer. Câu chuyện này rất khác so với những tác phẩm nổi tiếng như Chiến tranh và hòa bình hay Anna Karenina, kể về cuộc đời của một con ngựa kéo khi nó bị chuyển từ điền trang Nga này sang điền trang khác. Việc Kholstomer là một con ngựa không phải là chi tiết ngẫu nhiên, bởi góc nhìn hạn chế và khả năng suy nghĩ hạn hẹp của nó cho phép con vật nhận ra những định kiến và bất công trong xã hội mà bất kỳ nhân vật con người nào cũng có thể bỏ qua.

Of reynaert the fox so với Trại súc vật (Animal farm)

Trong thời Trung Cổ, các tác giả thường sử dụng các nhân vật động vật để châm biếm những cá nhân và tổ chức ngoài đời thực. Trong câu chuyện năm 1250 Of reynaert the fox, nhà thơ Middle Dutch có tên Willem die Madoc maecte (Willem kể chuyện) đã thay thế giới quý tộc và giáo sĩ thời đó bằng những con sói, gấu và thỏ – tất cả đều bị một con cáo ranh mãnh trừng phạt thông qua các trò đùa của nó, trừng trị những tội lỗi của chế độ phong kiến. Nếu Willem viết Reynaert là Người và nhắc đến các đối tượng của mình bằng tên thật, có lẽ ông sẽ mất đi đôi tay – hoặc tệ hơn, đầu của mình.

Châm biếm động vật tiếp tục cho đến thế kỷ 20. Trong cuốn tiểu thuyết ngắn nổi tiếng năm 1954 Trại súc vật, tiểu luận gia George Orwell thay thế chính phủ Liên Xô bằng một trang trại và nhân dân Liên Xô bằng những con vật nuôi trong trang trại. Bằng cách này, tác giả đã làm cho sự chỉ trích của mình trở nên vừa dễ hiểu, vừa tinh tế. Nga hoàng được đại diện bởi một người nông dân tên là Mr. Jones, người sau nhiều năm lạm dụng và bỏ bê đã bị chính những con vật của mình đuổi đi. Con lợn trắng lãnh đạo cuộc nổi dậy, Snowball, đại diện cho chủ nghĩa trí tuệ và lý tưởng đã thúc đẩy cuộc Cách mạng Nga năm 1917, trong khi con lợn đen Napoleon, kẻ tiếp quản trang trại sau khi săn đuổi Snowball, là hiện thân của Joseph Stalin.

Nhưng sự chỉ trích của Orwell đi sâu hơn nữa. Thực tế là cả Snowball và Napoleon đều là lợn ngụ ý rằng những gì họ hiện thân – hai cuộc Cách mạng Nga năm 1917 và các hình thức chính quyền của chúng – đều có mối liên hệ nào đó. Karl Marx cũng được mô tả như một con lợn dưới hình dạng của Old Major, một lão lợn khuyến khích các con vật khác đứng lên chống lại Mr. Jones. Cuối cùng, những con chó bảo vệ mà Napoleon sử dụng để chiếm quyền lực tượng trưng cho cảnh sát mật Liên Xô, cũng như có thể là những người trung thành nhất của Đảng Cộng sản. Cũng như Napoleon nuôi chó từ khi còn là con, cả một thế hệ người Nga đã lớn lên dưới chế độ Bolshevik.

All tomorrows và Phía tây địa đàng (West of eden)

Trong khi một số nhân vật không phải con người nhắc nhở người đọc về chính tính nhân văn của họ và cách nó xuất hiện ở những nơi không ngờ tới, thì các tác giả khác lại thích thú với việc tạo ra những câu chuyện mà qua đó, góc nhìn khác thường khiến chúng trở nên thật sự xa lạ. Điều này thường xảy ra với những câu chuyện được viết từ góc nhìn của người ngoài hành tinh, như trong cuốn kinh điển khoa học viễn tưởng All tomorrows của C.M. Kösemen, trong đó một chủng tộc ngoài hành tinh toàn năng, Qu, sử dụng kỹ thuật di truyền để thoái hóa loài người thành hàng chục dạng sinh vật khác nhau.

Một số nhân vật ngoài hành tinh nhất trong văn học thậm chí không phải là người ngoài hành tinh mà là khủng long. Trong Phía tây địa đàng (không nhầm lẫn với East of Eden của John Steinbeck), tác giả Harry Harrison tưởng tượng ra một vũ trụ thay thế, trong đó thiên thạch đã gây ra sự kiện tuyệt chủng kỷ Creta không rơi xuống Trái Đất, cho phép khủng long tồn tại và cuối cùng phát triển tri giác. Nền văn minh do loài này, gọi là Yilanè, tạo ra không giống như nền văn minh của chúng ta. Harrison đi sâu vào chi tiết để giải thích cách mà những khác biệt trong tổ chức xã hội của họ liên quan đến sinh học và lịch sử tiến hóa đặc biệt của họ.

Loài Yilanè tiến hóa từ một loài bò sát biển nhỏ có quan hệ họ hàng với loài mosasaurs đáng sợ. Trong quá trình tiến hóa, chúng trở lại sống trên cạn, học cách đi bằng hai chân và phát triển ngón tay cái đối lập để có thể dễ dàng thao túng môi trường. Tổ chức cơ bản của cuộc sống Yilanè bắt đầu từ ngôn ngữ của chúng, không chỉ bao gồm âm thanh mà còn bao gồm cả những cử chỉ bằng tay và đuôi, cũng như với da của chúng, tương tự như da của tắc kè hoa, thay đổi màu sắc để phản ánh tâm trạng.

Vì quá trình này là vô thức và không thể kiểm soát, loài Yilanè không thể nói dối lẫn nhau. Vì con đực của loài Yilanè chết sau khi sinh sản, xã hội của chúng là mẫu hệ, với con đực được nuôi dưỡng trong các cộng đồng cách ly cho đến khi đủ tuổi để sinh sản. Những quy tắc xã hội cứng nhắc giữ cho xã hội của họ đồng nhất – sự đồng nhất này còn được củng cố thêm bởi sinh học, vì một cơ chế hormone vestigial trong vùng hạ đồi của họ, từng được sử dụng để ngủ đông, sẽ khiến bất kỳ Yilanè nào bị tách khỏi cộng đồng đều chết.