Lần cuối cùng bạn buồn bực là khi nào? Có lẽ đó không phải là kiểu buồn bực giận dỗi với hai tay khoanh chặt và cau có như một nhân vật trong phim hoạt hình, mà là kiểu buồn bực tinh tế hơn, phổ biến hơn.
Đó là sự cay đắng và cơn thịnh nộ bị dồn nén. Đó là mong muốn làm tổn thương ai đó đã làm tổn thương bạn, muốn trả thù vì một sự xúc phạm nào đó, và tưởng tượng họ sẽ phải cầu xin sự tha thứ khi bạn đáp trả lại sự bất công của họ.
Chúng ta đều đã từng trải qua điều này. Nếu ai đó từ chối cho bạn điều gì bạn muốn, xúc phạm bạn, hoặc thậm chí đánh bại bạn trong một nhiệm vụ hay trò chơi nào đó (dù công bằng hay không), chúng ta thường thấy buồn bực. Và trong sự giận dữ âm ỉ đó, chúng ta nghĩ rằng nếu có thể trả thù, mọi thứ sẽ ổn.
Nhưng điều này không hiểu được tác hại mà sự thù hận, tức giận, và khao khát trả thù gây ra cho chính bản thân chúng ta. Khi chìm trong sự cay đắng, chúng ta cũng trở nên cay đắng. Đây là điều được khám phá trong một video của các nhà tâm lý học Phật giáo, Robert Thurman và Sharon Salzberg. Trong video và trong cuốn sách Love Your Enemies của họ, họ đã chỉ ra cái mà họ gọi là Bốn kẻ thù trong cuộc sống. Nhưng những kẻ thù đó là gì và làm thế nào để tránh chúng?
Kẻ thù 1: Kẻ thù bên ngoài
Kẻ thù bên ngoài là những người, tổ chức, và tình huống có ý định gây hại cho chúng ta. Họ có thể là người bạn đời phản bội bạn, ông chủ đã khiển trách bạn, hoặc trận mưa đã làm bạn ướt sũng. Họ là những kẻ ác trong truyện tranh, tiểu thuyết, và phim ảnh. Kẻ thù bên ngoài không chỉ là con người; nó có thể là bất cứ thứ gì từ bên ngoài mà chúng ta nhìn thấy, sợ hãi, và căm ghét. Đó có thể là bất bình đẳng, bạo lực, nạn đói, khủng bố, cô đơn… – những ý tưởng và tình huống trừu tượng, không có khuôn mặt và khó nắm bắt hơn.
Một trong những ví dụ phổ biến và dễ hiểu nhất về kẻ thù bên ngoài là kẻ bắt nạt. Không phải là kẻ bắt nạt sân trường ăn cắp tiền ăn trưa của bạn, mà là bất kỳ ai đã làm bạn cảm thấy bị hạ thấp, mất quyền lực hoặc bị sỉ nhục. Không chỉ con người có thể bắt nạt chúng ta, mà các tổ chức và hệ thống cũng vậy. Như Thurman và Salzberg viết, Cấu trúc xã hội khuyến khích sự bắt nạt thông qua sự định kiến, qua phân cấp giai cấp, hoặc thậm chí tệ hại hơn, qua các hình thức kiểm soát tư tưởng.
Khi đối phó với mọi biểu hiện của kẻ thù bên ngoài, lời khuyên là một nguyên tắc cũ: yêu thương họ. Đối mặt với sự thù hận bằng tình yêu, và sự thù địch bằng lòng nhân từ. Vấn đề là hầu hết chúng ta không biết tình yêu có nghĩa gì trong bối cảnh này. Yêu ai đó là làm cho người bạn yêu hạnh phúc. Lý do ai đó đối xử tệ hoặc độc ác với bạn – lý do họ trở thành kẻ thù của bạn – là vì họ có lẽ nhìn nhận bạn như một trở ngại cho hạnh phúc của họ. Bằng cách nào đó, bạn khiến họ không hạnh phúc hoặc ít nhất là cản trở hạnh phúc của họ. Khi chúng ta yêu ai đó, chúng ta hợp tác với họ để làm họ hạnh phúc. Và vì thế, chúng ta loại bỏ nguyên nhân của sự thù địch.
Kẻ thù 2: Kẻ thù bên trong
Kẻ thù bên trong là những cảm xúc đầu độc linh hồn chúng ta: tức giận, hận thù, và sợ hãi. Khi chúng ta bị xúc phạm, bị hạ thấp, hoặc bị đối xử không công bằng, chúng ta bị tổn thương. Vào khoảng trống này, chúng ta thường nhét vào những cảm xúc mà chúng ta nghĩ sẽ làm chúng ta cảm thấy khá hơn. Tất cả những giọt nước mắt và nỗi đau đều đáng giá, bởi vì chúng ta sẽ trả thù lạnh lùng, chính đáng, và tàn nhẫn với kẻ thù của mình.
Nhưng những cảm xúc này, giống như nhiều loại ma túy, chỉ mang lại cảm giác thoải mái tạm thời nhưng sẽ gây hại lớn hơn về lâu dài. Trích lời Phật, Thurman và Salzberg viết, Sự tức giận, giống như đám cháy rừng, thiêu rụi chính chỗ dựa của nó. (Một cảm nghĩ tương tự: Sự oán giận giống như uống thuốc độc và chờ đợi người khác chết.) Nếu tức giận, hận thù, và sợ hãi thống trị cuộc sống của chúng ta, chúng sẽ tách chúng ta ra khỏi mọi thứ trong cuộc sống mang lại niềm vui. Trong cơn lửa cháy của những cảm xúc mãnh liệt đó, rất ít chỗ còn lại để làm bất cứ điều gì khác, chưa kể là hiện diện với những người xung quanh.
Có nhiều nghiên cứu cho thấy rằng những cảm xúc này thực sự gây hại cho cơ thể. Chẳng hạn, sự tức giận giải phóng các hóa chất độc hại như cortisol vào máu của chúng ta, gây tổn hại hệ tuần hoàn. Người ta cho rằng trong vòng hai giờ sau một cơn tức giận bộc phát, nguy cơ bị đau tim tăng gấp năm lần. Nguy cơ bị đột quỵ cũng tăng gấp ba lần.
Giải pháp tốt hơn cho ba cảm xúc độc hại này là ba dạng kiên nhẫn. Đầu tiên, kiên nhẫn chịu đựng là nhận ra khả năng mà chúng ta có để cười mà chịu đựng. Điều này không phải là thụ động hay tự hành hạ bản thân, mà là trân trọng sức mạnh bền bỉ của chúng ta. Thứ hai, kiên nhẫn thấu hiểu là nhìn nhận sự chủ quan và tạm thời của những đánh giá của chúng ta. Thế giới không nhằm chống lại chúng ta, và đôi khi chúng ta là người làm vấn đề trở nên lớn hơn mức cần thiết. Cuối cùng, kiên nhẫn tha thứ là tha thứ cho bất kỳ ai làm tổn thương chúng ta, dù bằng cách nào. Điều này không chỉ cho phép chúng ta buông bỏ sự tức giận và cay đắng mà còn cho phép chúng ta kiểm soát và làm chủ tình huống.
Kẻ thù 3: Kẻ thù bí mật
Kẻ thù bí mật là giọng nói bên trong định hình cách chúng ta định hướng bản thân với thế giới. Như Thurman và Salzberg viết, Chúng ta chăm chú lắng nghe giọng nói bền bỉ và liên tục của cái tôi và cảm thấy chúng ta không thể từ chối nó, vì chúng ta nghĩ rằng đó là giọng nói duy nhất của mình.
Kẻ thù bí mật nguy hiểm vì chúng ta hiếm khi chấp nhận rằng cái độc thoại nội tâm đó thực sự rất dễ thay đổi và phụ thuộc vào hoàn cảnh. Những tình huống mới, cách chúng ta tiếp cận người khác, và thậm chí cách chúng ta đánh giá chính mình đều được xác định bởi giọng nói đó. Phần lớn, đó là giọng nói của sự tự ái – một không gian tự luyến trong đó cả thế giới được nhìn nhận như một công cụ hoặc trở ngại cho chúng ta.
Nhưng bị ám ảnh về bản thân như vậy không chỉ là ngắn hạn (sau cùng, không ai thực sự quan tâm đến bạn nhiều như chính bạn), mà nó còn cản trở hạnh phúc của bạn. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng những người tập trung vào bản thân thường trải qua hạnh phúc chủ quan dao động – nghĩa là một loại hạnh phúc ngắn ngủi và tạm thời. Nhưng những người vị tha thường có khả năng cảm nhận được hạnh phúc đích thực và bền vững, nghĩa là một sự hài lòng sâu sắc và bình yên nội tâm.
Tóm lại, kẻ thù bí mật, kẻ nhìn mọi thứ qua lăng kính của bạn, đang làm bạn kém hạnh phúc hơn.
Kẻ thù 4: Kẻ thù siêu bí mật
Cuối cùng, kẻ thù siêu bí mật là khía cạnh đen tối hơn của giọng nói nội tâm (như đã đề cập ở trên). Đây là giọng nói của sự tự ghét bỏ và tự tẩy chay. Đây là giọng nói chấp nhận sự tầm thường và nhìn cuộc sống như một tập hợp buồn thảm của những bất hạnh, với vài tiếng cười nếu bạn may mắn. Đây là giọng nói nói rằng không có thứ hạnh phúc thật sự nào, và nếu có, chắc chắn không phải là thứ tôi có thể đạt được. Như Thurman và Salzberg lập luận, Cảm giác không xứng đáng này, sự tự hạ thấp, tự ghét bỏ, và tự tẩy chay, dựa trên một phức cảm tự ti sâu sắc được khắc sâu vào chúng ta từ thời thơ ấu bởi một nền văn hóa bị ảnh hưởng bởi nỗi sợ hãi và sự thiếu hiểu biết.
Nguồn gốc của sự tự ghét bỏ này, theo một số cách, là kẻ thù bí mật. Càng quan tâm nhiều đến bản thân, chúng ta càng ám ảnh về hạnh phúc cá nhân. Càng làm mọi thứ chỉ để làm bản thân hạnh phúc, sự tự ghét bỏ càng gia tăng. Để làm điều tốt và trở nên nhân ái, tử tế, hào phóng, và yêu thương là những gì khiến mọi người hạnh phúc. Khi chúng ta thấy mình làm những điều đáng giá, chúng ta cũng thấy mình là người đáng giá.
Có nghiên cứu tốt về vấn đề này. Theo một nghiên cứu trong Journal of Social Psychology, những người làm việc tốt có vẻ hài lòng hơn trong cuộc sống. Một nghiên cứu khác từ Đại học British Columbia kết luận rằng chi tiêu tiền cho người khác – chi tiêu vì lợi ích xã hội – mang lại hạnh phúc lớn hơn so với chi tiêu cho bản thân.
Tóm lại, kẻ thù siêu bí mật của sự tự ghét bỏ là độc hại. Giúp đỡ người khác ngăn chặn sự tự ghét bỏ và làm chúng ta hạnh phúc hơn.
Tất cả những gì bạn cần là tình yêu
Cuốn sách Love your enemies của Thurman và Salzberg là một cuốn sách sâu sắc, và video khám phá các ý tưởng của nó đáng để xem. Bài học chính là việc chúng ta chăm sóc người khác đến đâu: đó là về tình yêu.
Tình yêu là liều thuốc chữa trị duy nhất cho tất cả Bốn kẻ thù. Tình yêu là những gì muốn điều tốt nhất cho người khác, và vì thế làm giảm bớt kẻ thù bên ngoài. Tình yêu là những gì tha thứ và chấp nhận, là sự đối lập với kẻ thù bên trong: tức giận, hận thù, và sợ hãi. Tình yêu là những gì đánh bại sự tự tập trung, kẻ thù bí mật, với sự đồng cảm và từ bi. Nó nhìn người khác không phải qua những gì họ có thể làm cho bạn, mà từ quan điểm của họ. Cuối cùng, tình yêu là những gì giúp đỡ và hỗ trợ người khác, điều này làm giảm sự tự ghét bỏ của kẻ thù siêu bí mật.
Hóa ra, trí tuệ cổ xưa được tìm thấy trong hầu hết các tôn giáo và hệ thống niềm tin đều có lý do. Tình yêu thực sự là vũ khí mạnh mẽ nhất trong kho vũ khí của chúng ta. Không có gì trở nên tồi tệ hơn với tình yêu, và có rất nhiều điều cần nhiều tình yêu hơn.
