Bạn có đang đặt đúng câu hỏi?

Hãy học từ Bezos, Musk, và Einstein – việc suy nghĩ lại cách đặt câu hỏi có thể thay đổi chiến lược kinh doanh, đầu tư, và đổi mới.

Năm 1905, Albert Einstein là một nhân viên văn phòng sáng chế ở Thụy Sĩ khi ông đặt ra một trong những câu hỏi sâu sắc nhất trong lịch sử vật lý: Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi di chuyển cùng một chùm ánh sáng? Câu hỏi đơn giản nhưng lại phi thường. Và khi nhìn lại, đây là một khoảnh khắc vĩ đại trong khoa học.

Trong khi các nhà vật lý thời đó đang mải mê tinh chỉnh cơ học Newton và vật lộn với bản chất của ether, câu hỏi của Einstein đã thách thức các giả định cơ bản nhất. Chính sự tập trung vào câu hỏi này đã dẫn Einstein đến việc phát triển thuyết tương đối hẹp, thay đổi hoàn toàn cách nhân loại hiểu về thời gian, không gian, và năng lượng.

Điểm quan trọng là: không phải sự phức tạp trong các phương trình đã khiến Einstein trở thành một nhà tư tưởng cách mạng – mà chính là khả năng đặt câu hỏi đúng. Sức mạnh của việc đặt câu hỏi đúng không chỉ giới hạn trong lĩnh vực vật lý; nó còn lan tỏa vào kinh doanh, đầu tư, và thậm chí cả cuộc sống hàng ngày. Nếu bạn chỉ tập trung vào việc tìm câu trả lời nhanh, bạn có thể sẽ bỏ lỡ bức tranh lớn hơn. Nhưng nếu bạn làm chủ nghệ thuật đặt câu hỏi đúng, bạn sẽ mở ra những khả năng mới mà người khác chưa từng nghĩ đến.

Tiếp cận câu hỏi như một nhà báo

Là người đã dành nhiều năm trong lĩnh vực báo chí điều tra, tôi nhận thấy rằng những câu chuyện hay nhất không đến từ các câu trả lời – mà đến từ việc biết đặt ra câu hỏi nào. Điều này cũng đúng trong kinh doanh và đầu tư. Dù bạn đang tìm kiếm cơ hội đầu tư mới hay cố gắng xây dựng một chiến lược kinh doanh dài hạn, đặt câu hỏi đúng chính là chìa khóa mở ra thành công. Nhưng làm thế nào?

Trong báo chí, dễ dàng nghĩ rằng công việc là tìm kiếm sự thật và gắn kết chúng lại thành một câu chuyện. Nhưng những câu chuyện đáng nhớ nhất của tôi không đến từ sự thật, mà từ một cảm giác khó chịu – một điều gì đó không hoàn toàn đúng. Tôi sẽ phỏng vấn một nguồn tin và nhận thấy có một khoảng trống trong câu chuyện. Tôi có thể cảm nhận được điều đó, nhưng chưa biết chính xác nó là gì. Phép màu xảy ra khi tôi đặt câu hỏi đúng – câu hỏi mở ra một hướng điều tra mới và hé lộ câu chuyện mà tôi thậm chí chưa từng nhận ra mình đang theo đuổi.

Tôi nhớ một lần làm bài viết về một doanh nhân ở thị trấn nhỏ, người bất ngờ được công nhận trên toàn quốc. Mọi thứ trên bề mặt có vẻ đơn giản – ông có một sản phẩm tốt, thời điểm phù hợp, và thị trường phản hồi tích cực. Nhưng có điều gì đó không ổn. Tôi không thể chỉ ra ngay lập tức, nhưng thay vì tiến tới với các giả định, tôi chậm lại và đặt thêm câu hỏi. Điều gì đã khiến ông ấy khác biệt? Doanh nghiệp của ông thực sự phát triển như thế nào? Sau vài cuộc trò chuyện và một câu hỏi đặt đúng chỗ về nguồn gốc công ty, câu chuyện thực sự bắt đầu hé lộ: ông không khởi đầu từ con số không – ông đã tiếp quản một doanh nghiệp gia đình có nền tảng sâu sắc trong cộng đồng, và đây chính là nền móng ẩn giấu cho thành công của ông.

Câu hỏi đúng đã mở ra tất cả. Điều này cũng tương tự trong kinh doanh và đầu tư. Nếu bạn chỉ nhìn nhận mọi thứ trên bề mặt – chạy theo xu hướng, bắt chước số đông – bạn có thể bỏ lỡ những lực lượng sâu xa hơn. Đặt câu hỏi đúng giúp bạn khám phá những gì nằm bên dưới bề mặt, và đó là nơi những cơ hội dài hạn nằm chờ.

Hãy cùng xem một ví dụ thực tế: Jeff Bezos. Trong những ngày đầu của Amazon, khi hầu hết các doanh nhân công nghệ tập trung vào việc xây dựng các website hào nhoáng hoặc kiếm tiền từ quảng cáo kỹ thuật số, Bezos đã đặt một bộ câu hỏi khác biệt. Thay vì hỏi: Làm thế nào để tôi xây dựng một startup công nghệ lớn tiếp theo? ông lại hỏi: Làm thế nào tôi có thể sử dụng internet để bán những thứ mà mọi người đã muốn mua một cách hiệu quả hơn?

Câu hỏi đó đã dẫn ông đến sách: những sản phẩm có thị trường đã được thiết lập nhưng có thể hưởng lợi đáng kể từ việc phân phối trực tuyến. Câu hỏi này đã chuyển hướng tập trung của ông từ việc chỉ là một startup công nghệ khác sang trở thành một gã khổng lồ về hậu cần và trải nghiệm khách hàng. Amazon thành công không phải vì họ tìm được cách mới để trả lời những câu hỏi cũ – mà vì Bezos đã đặt ra những câu hỏi hoàn toàn mới.

Một ví dụ thuyết phục hơn về việc đặt câu hỏi đúng trong đầu tư có thể thấy ở Howard Marks, đồng sáng lập của Oaktree Capital. Trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, nhiều nhà đầu tư hoảng loạn, bán tháo tài sản khi thị trường lao dốc. Tuy nhiên, Marks lại tiếp cận tình hình theo một cách hoàn toàn khác. Bốn ngày sau sự sụp đổ của Lehman Brothers vào tháng 9 năm 2008, Marks đã phát hành một bản ghi chú nổi tiếng với tiêu đề: Không ai biết.

Trong bài viết, ông đặt câu hỏi: Hệ thống tài chính sẽ sụp đổ, hay đây chỉ là chu kỳ suy thoái lớn nhất mà chúng ta từng thấy? Ông trả lời đơn giản: Chúng ta không có lựa chọn nào khác ngoài việc giả định rằng đây không phải là kết thúc, mà chỉ là một chu kỳ khác để tận dụng.

Cuối cùng, việc đặt câu hỏi đúng đã mang lại lợi thế. Thay vì bị cuốn vào sự hỗn loạn ngắn hạn, Marks tập trung vào việc hiểu tâm lý thị trường rộng hơn và xác định những cơ hội nằm giữa cơn khủng hoảng. Nhờ đặt câu hỏi này, ông đã nhận ra những tài sản chất lượng cao bị giảm giá mạnh, hiểu rằng nỗi sợ hãi đã đẩy giá trị của chúng xuống dưới giá trị thực tế. Nhận thức này đã cho phép ông thực hiện một số khoản đầu tư tốt nhất của mình trong thời điểm mà người khác đang tháo chạy khỏi thị trường.

Khả năng của Marks trong việc đặt câu hỏi sâu sắc về tâm lý nhà đầu tư thay vì chỉ tập trung vào các chỉ số tài chính chính là điều đã giúp ông nổi bật. Ông hiểu rằng để trở thành một nhà đầu tư dài hạn thành công, bạn cần đặt câu hỏi không chỉ về các nguyên tắc cơ bản của công ty mà còn về các yếu tố cảm xúc điều khiển thị trường. Bài học ở đây? Đôi khi những quyết định đầu tư tốt nhất đến từ việc hỏi: Động lực thực sự đằng sau sự chuyển động của thị trường này là gì? thay vì chỉ đơn giản: Cổ phiếu này có đáng mua không? Điều này cho phép các nhà đầu tư có cái nhìn sâu hơn về những cơ hội tiềm ẩn và tránh hiệu ứng bầy đàn, đặc biệt trong thời kỳ thị trường biến động mạnh.

Một trong những câu hỏi đơn giản nhưng mạnh mẽ nhất trong cả kinh doanh và đầu tư là Tại sao? Hãy lấy Elon Musk làm ví dụ. Trước khi Tesla trở thành một cái tên quen thuộc, thị trường xe điện còn nhỏ, kén chọn, và chưa được kiểm chứng. Hầu hết các công ty ô tô đều hỏi: Làm thế nào để chúng ta làm cho xe điện trở nên rẻ hơn? Đó là câu hỏi sai. Musk đã đặt một câu hỏi khác: Tại sao xe điện chưa tốt hơn xe truyền thống?

Câu hỏi tại sao đó đã mở ra một cách tiếp cận khác. Thay vì cố gắng cạnh tranh trực tiếp về giá với xe chạy xăng, Musk tập trung vào việc tạo ra một chiếc xe tốt hơn – nhanh hơn, hấp dẫn hơn, và thú vị hơn khi lái. Ông không hỏi làm thế nào để cạnh tranh trong một thị trường đông đúc – ông hỏi tại sao thị trường chưa thay đổi. Và câu hỏi đó đã thay đổi mọi thứ.

3 ý tưởng để đặt câu hỏi tốt

Đặt câu hỏi mở

Câu hỏi mở là một công cụ mạnh mẽ vì chúng không giới hạn câu trả lời ở mức đơn giản là có hoặc không. Chúng mời gọi sự suy ngẫm sâu hơn và có thể mở ra những hướng suy nghĩ hoàn toàn mới. Thay vì hỏi: Khoản đầu tư này có rủi ro không? hãy hỏi: Những rủi ro nào mà tôi chưa nhìn thấy ở đây? hoặc Mô hình kinh doanh này sẽ phát triển như thế nào trong 5 năm tới? Cách tiếp cận này khuyến khích bạn nghĩ xa hơn các câu trả lời bề mặt.

Áp dụng tư duy người mới bắt đầu

Thường thì chúng ta nghĩ rằng mình đã biết câu trả lời, hoặc chúng ta dựa vào các giả định để định hướng. Nhưng một trong những cách hiệu quả nhất để đặt câu hỏi tốt là tiếp cận các tình huống với tư duy của người mới bắt đầu. Hãy hành động như thể bạn đang học về chủ đề đó lần đầu tiên. Điều này giúp loại bỏ thành kiến và mở ra cơ hội để đặt các câu hỏi ngớ ngẩn – bởi vì những câu hỏi đó thường dẫn đến những câu trả lời sâu sắc nhất. Trong các cuộc họp kinh doanh hoặc khi nghiên cứu đầu tư, đừng ngại hỏi: Tại sao điều này hoạt động theo cách này? hoặc Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta tiếp cận vấn đề này từ một góc độ hoàn toàn khác?

Tập trung vào ảnh hưởng dài hạn

Trong kinh doanh và đầu tư, những câu hỏi giá trị nhất thường tập trung vào dài hạn. Thay vì hỏi: Làm thế nào để chúng ta tối đa hóa lợi nhuận trong quý này? hãy hỏi: Quyết định này ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào trong 5 hoặc 10 năm tới? Trong đầu tư, thay vì hỏi: Cổ phiếu này sẽ tăng trong năm tới chứ? hãy hỏi: Lợi thế cạnh tranh của công ty này là gì, và nó có bền vững theo thời gian không? Những câu hỏi như vậy buộc bạn phải suy nghĩ chiến lược hơn và có thể dẫn đến những quyết định dài hạn tốt hơn.

Câu hỏi đúng dẫn đến câu trả lời đúng

Nghệ thuật đặt câu hỏi tốt là một kỹ năng cần thời gian để phát triển, nhưng nó cực kỳ quý giá. Những nhà báo, nhà lãnh đạo doanh nghiệp, và nhà đầu tư giỏi nhất đều biết rằng không phải lúc nào cũng cần có mọi câu trả lời. Điều quan trọng là biết cách đặt câu hỏi đúng. Khi bạn đặt câu hỏi đúng, các câu trả lời sẽ xuất hiện – và thường thì, những câu trả lời đó sẽ dẫn bạn đến những cơ hội mà người khác hoàn toàn bỏ lỡ.

Vì vậy, lần tới khi bạn đang tìm kiếm một câu trả lời, hãy tạm dừng. Hãy tự hỏi: Liệu tôi có đang đặt câu hỏi đúng?