Trong cuốn sách The Circle của Dave Eggers, chúng ta được giới thiệu về một tương lai gần nơi mà hầu như mọi người và mọi thứ đều kết nối với một mạng xã hội hoàn toàn không phải là Facebook hay Google, được gọi là The Circle. Nhân vật chính của cuốn tiểu thuyết, Mae, làm việc cho công ty này, nơi mà các khẩu hiệu của họ là:
– Bí mật là sự dối trá.
– Chia sẻ là yêu thương.
– Quyền riêng tư là sự ăn cắp.
Mae dần nhận ra rằng, trong thế giới của The Circle, mọi thứ bạn làm và nói đều phải minh bạch và công khai. Khi bạn không nói cho chúng tôi biết bạn đang làm gì mọi lúc, đó là một hình thức lừa dối. Đó là sự hai mặt và thô lỗ. Khi bạn không chia sẻ ảnh về tuần trăng mật của mình, hay những lời đầu tiên của con bạn, bạn đang từ chối chúng tôi – những người yêu thương bạn! – quyền được biết về cuộc sống của bạn. Khi bạn che đậy khu vườn hoặc phòng ngủ của mình khỏi chúng tôi, bạn đang nói với chúng tôi rằng chúng tôi không được chào đón. Bạn nghĩ rằng điều đó khiến chúng tôi cảm thấy thế nào?
Không khó để nhận ra sự thật trong lời chế giễu này. Từng giọt từng giọt, mạng xã hội và internet đã len lỏi vào cuộc sống của chúng ta. Nhưng điều gì đã mất đi trong những khẩu hiệu này? Tại sao quyền riêng tư, bí mật và khiêm tốn lại quan trọng?
Chia sẻ là yêu thương
Hơn một nửa dân số thế giới đang sử dụng mạng xã hội. Khi bạn loại trừ những quốc gia đông dân như Nigeria và Ấn Độ (nơi mà sự tiếp nhận công nghệ còn ít), tỷ lệ này sẽ cao hơn nhiều. Ở châu Âu, Đông Nam Á, Bắc và Nam Mỹ, con số này xấp xỉ 80%. Rất có thể ai đó mà bạn biết đã chia sẻ ảnh của chính họ hoặc người thân trên mạng xã hội trong 24 giờ qua.
Những khoảnh khắc được trân trọng nhất của chúng ta đều hiện diện trên mạng xã hội để công chúng tiêu thụ. Người ta nói rằng thế hệ sharent – những bậc cha mẹ ở độ tuổi 30 và 40, lớn lên trong kỷ nguyên kỹ thuật số – đang làm tràn ngập mạng xã hội với những bức ảnh của con cái họ. Đến khi một đứa trẻ 5 tuổi, chúng sẽ có hơn 1.000 bức ảnh của mình trên mạng xã hội. Một nghiên cứu năm 2010 cho thấy hơn 90% trẻ em ở Hoa Kỳ đã có sự hiện diện trực tuyến trước khi chúng 2 tuổi.
Hơn một nửa các cô dâu chia sẻ ảnh về giai đoạn chuẩn bị đám cưới, trong khi 70% có hashtag đám cưới riêng. Ngày càng nhiều người sẽ đăng ảnh về tuần trăng mật, lễ đính hôn, những lời đầu tiên của con, sinh nhật lần thứ 90 của ông nội, lễ tốt nghiệp, và nhiều sự kiện quan trọng khác trong cuộc đời họ. Tất cả các sự kiện quan trọng nhất trong cuộc đời chúng ta đều được đăng lên mạng xã hội cho mọi người thấy. Chia sẻ là yêu thương. Quyền riêng tư là sự ăn cắp từ tất cả đôi mắt tò mò của chúng ta.
Sụp đổ bối cảnh
Vấn đề với việc chia sẻ liên tục và tự thể hiện mình trên mạng xã hội là nó tạo ra cái mà các nhà nghiên cứu gọi là sự sụp đổ bối cảnh. Theo Jessica Vitak, thuật ngữ này đề cập đến sự làm phẳng của nhiều đối tượng khác biệt trong mạng xã hội của một người, khiến cho những người từ các bối cảnh khác nhau trở thành một nhóm người nhận thông điệp duy nhất. Nói cách khác, đó là khi tất cả mọi người trong cuộc đời chúng ta (bao gồm cả những người lạ, nếu chúng ta không nghiêm ngặt với cài đặt quyền riêng tư) đều có quyền truy cập bình đẳng vào cùng một nội dung mà chúng ta chia sẻ.
Trong cuộc sống bình thường, mỗi người chúng ta đều thích nghi tinh tế hành vi và ngôn ngữ của mình để phù hợp với bối cảnh hoặc nhóm xã hội mà chúng ta đang ở. Bạn có thể chửi thề, trêu đùa và kể những câu chuyện cười bậy bạ với bạn bè thân vào cuối tuần, nhưng rồi trở nên đàng hoàng và lịch sự khi ăn trưa Chủ nhật với ông bà. Bạn có thể chia sẻ bí mật và tâm sự sâu sắc với anh chị em của mình, nhưng vẫn giữ khoảng cách và chỉ trò chuyện hời hợt với sếp.
Tuy nhiên, trên mạng xã hội, bối cảnh này bị sụp đổ. Thật lạ lùng và rối loạn khi những bức ảnh trên bãi biển bán khỏa thân của bạn lại được nhìn thấy bởi cả bạn bè lẫn bố của bạn và đồng nghiệp của bạn. Có điều gì đó kỳ lạ và xâm phạm khi một người quen xa lạ thích một bình luận bạn viết hoặc bấm biểu tượng cảm xúc vào một bức ảnh thân mật. Điều này tiết lộ chúng ta thực sự bị phơi bày như thế nào. Nó làm mờ hoặc làm sụp đổ những bản sắc khác nhau của chúng ta thành một bản thể đơn điệu khó chịu – không phải thế này mà cũng chẳng phải thế kia.
Giá trị của một cánh cửa
Chúng ta đều cần những không gian riêng để chia sẻ với những người mình chọn. Ngồi với một người bạn tốt và thì thầm nhỏ to không phải là thô lỗ. Quyền riêng tư không phải là một từ xấu. Kéo rèm, khóa cửa và tắt điện thoại không khiến bạn trở thành một kẻ lệch lạc có điều gì đó cần che giấu. Thực tế, điều đó hoàn toàn ngược lại. Quyền riêng tư là không gian cần thiết để chúng ta trưởng thành và phát triển con người mình. Khi chúng ta dành cho mình những khoảng thời gian dài yên tĩnh để suy ngẫm về mọi thứ và tận hưởng khoảnh khắc mà không tính toán đến việc chia sẻ nó, chúng ta trở nên tốt hơn, khôn ngoan hơn và hạnh phúc hơn.
Lý do The Circle thật đáng sợ là nó chọc vào phần nào đó bên trong chúng ta mà chúng ta biết là không đúng. Hầu hết chúng ta đều biết rằng việc chia sẻ những khoảnh khắc quan trọng và thân mật nhất trong cuộc đời mình, chỉ để nhận được sự chú ý và lượt thích, sẽ làm giảm giá trị và làm bẩn chúng. Ngay cả khi chúng ta là người khá khiêm tốn trong việc chia sẻ hình ảnh, chúng ta vẫn thường xuyên dòm ngó và theo dõi tài khoản của người khác. Chúng ta tận hưởng sự tò mò tọc mạch khi nhìn vào cuộc sống của người khác. Nhưng quyền riêng tư không chỉ là thứ mà chúng ta được hưởng, nó còn là thứ mà chúng ta nợ người khác.
Cho mọi người không gian, để họ được ở một mình hoặc ở bên những người họ chọn, và nhìn đi chỗ khác khi họ quyết định chia sẻ hoặc thể hiện mình – đây là những đức tính bị đánh giá thấp trong kỷ nguyên kỹ thuật số. Chúng là những điều mà chúng ta nên cân nhắc mang trở lại.
