Mỗi học kỳ, tôi dạy các khóa học về triết học khoa học cho sinh viên đại học tại Đại học New Hampshire. Hầu hết sinh viên tham gia các khóa học của tôi để thỏa mãn yêu cầu giáo dục chung, và hầu hết trong số họ chưa từng tham gia một lớp triết học nào trước đây.
Mở đầu
Vào ngày đầu tiên của học kỳ, tôi cố gắng giúp họ có một ấn tượng về triết học khoa học là gì. Tôi bắt đầu bằng cách giải thích rằng triết học giải quyết các vấn đề không thể được giải quyết chỉ bằng sự thật, và rằng triết học khoa học là sự áp dụng cách tiếp cận này vào lĩnh vực khoa học.
Sau đó, tôi giải thích một số khái niệm sẽ là trọng tâm của khóa học: quy nạp, bằng chứng và phương pháp trong cuộc điều tra khoa học. Tôi nói với họ rằng khoa học tiến hành bằng quy nạp, tức là thực hành dựa vào các quan sát trong quá khứ để đưa ra những khẳng định chung về những gì chưa được quan sát, nhưng các triết gia lại cho rằng quy nạp không được biện minh đầy đủ, và do đó gây ra vấn đề cho khoa học.
Sau đó, tôi chạm vào khó khăn trong việc quyết định bằng chứng nào phù hợp với giả thuyết nào một cách duy nhất, và tại sao việc này lại quan trọng đối với bất kỳ nghiên cứu khoa học nào. Tôi cũng nói với họ rằng phương pháp khoa học không phải là duy nhất và đơn giản, và có những tranh cãi cơ bản về việc phương pháp luận khoa học nên trông như thế nào. Cuối cùng, tôi nhấn mạnh rằng mặc dù những vấn đề này là triết học, chúng vẫn có hậu quả thực sự đối với cách khoa học được thực hiện.
Sau đó, tôi thường bị hỏi những câu hỏi như: Cô có trình độ gì? Cô học trường nào? và Cô có phải là nhà khoa học không?
Có lẽ họ hỏi những câu này vì tôi, là một triết gia nữ gốc Jamaica, đại diện cho một nhóm nhận dạng không quen thuộc, và họ tò mò về tôi. Tôi chắc chắn điều đó đúng một phần, nhưng tôi nghĩ rằng còn nhiều hơn thế nữa, bởi vì tôi đã quan sát thấy một mô hình tương tự trong một khóa học triết học khoa học do một giáo sư khác giảng dạy.
Khi tôi là sinh viên cao học tại Đại học Cornell ở New York, tôi từng là trợ giảng cho một khóa học về bản chất con người và tiến hóa. Giáo sư giảng dạy có ấn tượng ngoại hình rất khác so với tôi. Ông ấy là người da trắng, nam giới, có râu và ở độ tuổi 60 – rất giống hình ảnh của một học giả có uy tín. Nhưng sinh viên vẫn nghi ngờ quan điểm của ông ấy về khoa học, vì như một số người nói không tán thành: Ông ấy không phải là nhà khoa học.
Giá trị của triết học so với khoa học
Tôi nghĩ rằng những phản ứng này liên quan đến mối quan tâm về giá trị của triết học so với khoa học. Không có gì ngạc nhiên khi một số sinh viên của tôi nghi ngờ rằng các triết gia có bất cứ điều gì hữu ích để nói về khoa học. Họ biết rằng các nhà khoa học nổi tiếng đã công khai tuyên bố rằng triết học không liên quan đến khoa học, nếu không muốn nói là vô giá trị và lỗi thời. Họ biết rằng giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học) được đánh giá cao hơn rất nhiều so với bất kỳ điều gì mà nhân văn có thể mang lại.
Nhiều sinh viên trẻ tham gia các lớp học của tôi nghĩ rằng triết học là một ngành mơ hồ chỉ quan tâm đến những vấn đề thuộc về ý kiến, trong khi khoa học là ngành phát hiện ra sự thật, đưa ra bằng chứng và truyền tải các chân lý khách quan. Hơn nữa, nhiều người trong số họ tin rằng các nhà khoa học có thể trả lời các câu hỏi triết học, nhưng các triết gia không có quyền can dự vào các câu hỏi khoa học.
Lý do sinh viên đại học tách biệt triết học với khoa học
Tại sao sinh viên đại học thường coi triết học hoàn toàn khác biệt và thấp hơn so với khoa học? Theo kinh nghiệm của tôi, có bốn lý do nổi bật.
Thứ nhất liên quan đến thiếu nhận thức về lịch sử. Sinh viên đại học có xu hướng nghĩ rằng các phân khoa phản ánh sự phân chia rõ ràng trong thế giới, và vì vậy họ không thể nhận ra rằng triết học và khoa học, cũng như sự chia rẽ giữa chúng, là những sáng tạo năng động của con người. Một số môn học hiện nay được gắn nhãn là khoa học từng thuộc về các nhánh khác. Vật lý, môn khoa học vững chắc nhất, từng là lĩnh vực của triết học tự nhiên. Và âm nhạc từng nằm trong khoa toán học. Phạm vi của khoa học đã thu hẹp và mở rộng tùy thuộc vào thời gian, địa điểm và bối cảnh văn hóa nơi nó được thực hành.
Một lý do khác liên quan đến kết quả cụ thể. Khoa học giải quyết các vấn đề thực tế trong thế giới. Nó mang lại cho chúng ta công nghệ: những thứ mà chúng ta có thể chạm, nhìn và sử dụng. Nó mang đến cho chúng ta vắc-xin, cây trồng biến đổi gen và thuốc giảm đau. Triết học dường như, đối với sinh viên, không có gì cụ thể để thể hiện. Nhưng trái ngược lại, triết học có nhiều thứ cụ thể: các thí nghiệm tư duy triết học của Albert Einstein đã làm cho tàu vũ trụ Cassini trở nên khả thi. Logic của Aristotle là cơ sở cho khoa học máy tính, vốn mang đến cho chúng ta máy tính xách tay và điện thoại thông minh. Và công trình của các triết gia về vấn đề tâm-trí đã đặt nền móng cho sự xuất hiện của tâm lý học thần kinh và do đó là công nghệ hình ảnh não bộ. Triết học luôn hoạt động một cách lặng lẽ trong hậu trường của khoa học.
Sự quan ngại về sự thật, khách quan và thiên kiến
Lý do thứ ba liên quan đến mối quan tâm về sự thật, tính khách quan và thiên kiến. Sinh viên khẳng định rằng khoa học hoàn toàn khách quan, và bất kỳ ai thách thức quan điểm đó đều bị cho là sai lầm. Một người không được coi là khách quan nếu cô ấy tiếp cận nghiên cứu của mình với một tập hợp giả định nền tảng. Thay vào đó, cô ấy bị xem là ý thức hệ. Nhưng tất cả chúng ta đều thiên kiến và những thiên kiến của chúng ta thúc đẩy công việc sáng tạo của khoa học. Vấn đề này có thể khó giải quyết, bởi vì một quan niệm ngây thơ về tính khách quan đã ăn sâu vào hình ảnh phổ biến về khoa học là gì. Để tiếp cận vấn đề này, tôi mời sinh viên nhìn vào một thứ gì đó gần gũi mà không có bất kỳ giả định nào. Sau đó tôi yêu cầu họ nói cho tôi biết họ thấy gì. Họ ngập ngừng… và rồi nhận ra rằng họ không thể diễn giải những trải nghiệm của mình mà không dựa trên những ý tưởng đã có từ trước. Khi họ nhận thấy điều này, việc hỏi những câu hỏi về tính khách quan trong khoa học không còn xa lạ nữa.
Sinh viên hiểu sai về giáo dục khoa học
Nguồn gốc thứ tư của sự khó chịu của sinh viên xuất phát từ việc họ hiểu giáo dục khoa học là gì. Có vẻ như họ nghĩ rằng khoa học chủ yếu là liệt kê những thứ tồn tại – các sự thật – và giáo dục khoa học là dạy họ những sự thật này là gì. Tôi không phù hợp với những kỳ vọng này. Nhưng là một triết gia, tôi chủ yếu quan tâm đến cách những sự thật này được chọn và diễn giải, tại sao một số được coi là quan trọng hơn những cái khác, những cách mà sự thật được lồng ghép với các giả định…
Sinh viên thường phản ứng với những mối quan tâm này bằng cách tuyên bố một cách thiếu kiên nhẫn rằng sự thật là sự thật. Nhưng việc nói rằng một sự vật giống chính nó không nói điều gì thú vị về nó. Điều mà sinh viên muốn nói khi nói rằng sự thật là sự thật là khi chúng ta đã có sự thật thì không còn chỗ cho sự diễn giải hoặc bất đồng.
Cách giảng dạy khoa học góp phần vào quan điểm sai lầm
Tại sao họ lại nghĩ theo cách này? Không phải vì khoa học được thực hành theo cách này mà bởi vì khoa học thường được giảng dạy như vậy. Có một số lượng lớn đáng kinh ngạc các sự kiện và quy trình mà sinh viên phải nắm vững nếu họ muốn trở thành người hiểu biết về khoa học, và họ chỉ có một khoảng thời gian giới hạn để học chúng. Các nhà khoa học phải thiết kế các khóa học của họ để theo kịp với kiến thức thực nghiệm đang mở
rộng nhanh chóng, và họ không có thời gian để dành nhiều giờ trên lớp cho các câu hỏi mà họ có lẽ không được đào tạo để giải quyết. Hậu quả không mong muốn là sinh viên thường ra khỏi các lớp học mà không nhận ra rằng các câu hỏi triết học có liên quan đến lý thuyết và thực hành khoa học.
Nhưng mọi thứ không nhất thiết phải như vậy. Nếu nền tảng giáo dục đúng đắn được đặt ra, các triết gia như tôi sẽ không phải làm việc ngược chiều gió để thuyết phục sinh viên của chúng tôi rằng chúng tôi có điều gì đó quan trọng để nói về khoa học. Để làm được điều này, chúng tôi cần sự hỗ trợ từ các đồng nghiệp là nhà khoa học của mình, những người mà sinh viên coi là những người truyền đạt kiến thức khoa học hợp pháp duy nhất.
Tôi đề xuất một sự phân công lao động rõ ràng. Các đồng nghiệp khoa học của chúng tôi nên tiếp tục giảng dạy các nguyên lý cơ bản của khoa học, nhưng họ có thể giúp đỡ bằng cách làm rõ cho sinh viên của mình rằng khoa học tràn ngập những vấn đề quan niệm, diễn giải, phương pháp luận và đạo đức quan trọng mà các triết gia có vị trí đặc biệt để giải quyết, và rằng thay vì không liên quan đến khoa học, các vấn đề triết học nằm ở trung tâm của nó.
