Có phải đây là lý do thời gian trôi nhanh hơn khi chúng ta già đi?

Chúng ta ghi lại ít hình ảnh trong đầu hơn mỗi giây.

Một giả thuyết thú vị từ kỹ sư cơ khí Adrian Bejan

Adrian Bejan – kỹ sư cơ khí tại Đại học Duke – có một giả thuyết thú vị về hiện tượng kỳ lạ: thời gian dường như trôi nhanh hơn khi chúng ta lớn tuổi. Đây không phải là giả thuyết duy nhất, nhưng rất đáng để suy ngẫm. Trong bài nghiên cứu mới công bố mang tên Why the Days Seem Shorter as We Get Older (Tại sao những ngày trôi nhanh hơn khi ta già đi), ông liên kết hiện tượng này với việc hình ảnh thị giác và cách chúng ta xử lý chúng chính là ngôn ngữ mà chúng ta dùng để lưu trữ và hồi tưởng ký ức.

Bejan cho rằng đây là một vấn đề vật lý: Khi còn trẻ, chúng ta ghi nhận và lưu giữ hình ảnh thị giác nhanh hơn, từ đó thiết lập nên tốc độ phát lại thời gian trong tâm trí của chính mình. Khi già đi, việc ghi nhận hình ảnh và ký ức trở nên chậm hơn – vì nhiều lý do – nên cùng một đơn vị thời gian thực tế sẽ dẫn đến ít hình ảnh được ghi lại hơn. Khi phát lại những ký ức đó theo tốc độ mặc định của trí óc, chúng ta sẽ cảm nhận như thời gian đã trôi nhanh hơn – giống như những bộ phim cũ trông như được tua nhanh. (Lý do phim cũ như vậy sẽ được giải thích bên dưới.)

Theo Bejan: Tâm trí con người cảm nhận thời gian đang thay đổi khi các hình ảnh được nhìn thấy thay đổi. Những ngày trong tuổi trẻ dường như dài hơn vì bộ não trẻ nhận được nhiều hình ảnh hơn trong cùng một ngày so với khi đã già.

Phim cũ và tốc độ phát lại

Để hiểu giả thuyết của Bejan, hãy hình dung về hiện tượng phim cũ trông như đang tua nhanh. Trong điện ảnh, cảm giác chuyển động là do chuỗi hình ảnh thay đổi nhanh chóng được chiếu liên tục trước mắt, khiến bộ não hình thành cảm nhận về chuyển động liền mạch.

Trong thời kỳ đầu của điện ảnh, các máy quay ghi hình ở tốc độ 16 khung hình mỗi giây (fps). Kể từ bộ phim The Jazz Singer năm 1927 – nhằm đồng bộ với âm thanh – tốc độ chuẩn là 24 fps.

Khi phát lại một đoạn phim 16 fps theo chuẩn 24 fps hiện nay, mỗi giây của phim cũ sẽ chỉ kéo dài 2/3 giây, khiến chuyển động của nhân vật có vẻ nhanh hơn thực tế. Đó chính là nền tảng của giả thuyết Bejan: khi ta phát lại ký ức thời trẻ (với nhiều khung hình hơn) theo tốc độ của tâm trí hiện tại, thời gian đó có vẻ trôi chậm hơn; còn ký ức ở tuổi già thì ngược lại – có vẻ như trôi qua rất nhanh.

Thời gian đàn hồi trong nhận thức

Theo bài viết của Bejan, Thời gian đại diện cho sự thay đổi trong kích thích thị giác (các sự kiện được quan sát). Tâm trí con người nhận thức thực tại thông qua các hình ảnh được gửi đến vỏ não thị giác.

Thời gian theo đồng hồ là thứ khách quan, đo lường được – mọi đồng hồ đều đồng ý về tốc độ trôi của nó. Nhưng thời gian tâm trí thì chủ quan: Thời gian bạn cảm nhận không giống như thời gian người khác cảm nhận.

Khi nhìn lại quá khứ, chúng ta luôn phát lại ký ức với tốc độ quen thuộc. Nếu số lượng hình ảnh trong ký ức ít hơn (như thường thấy ở người lớn tuổi), thì đoạn thời gian đó sẽ cảm giác như đã trôi rất nhanh – giống như phim cũ tua nhanh.

Người lớn tuổi xử lý hình ảnh chậm hơn

Bài viết lưu ý rằng trung bình mỗi người trưởng thành thực hiện 3–5 chuyển động mắt nhanh (gọi là saccade) mỗi giây, với khoảng nghỉ 200–300 mili giây giữa các lần. Các khoảng nghỉ này được gọi là fixation. Nếu thời gian fixation quá dài, hình ảnh sẽ mờ dần và khó được ghi lại trong trí nhớ.

Ở trẻ nhỏ, thời gian fixation ngắn hơn, và saccade xảy ra thường xuyên hơn – cho phép ghi lại nhiều hình ảnh hơn trong cùng khoảng thời gian.

Ngược lại, ở người già, Bejan dẫn một nghiên cứu cho thấy: Tốc độ saccade đạt đỉnh bị giảm đáng kể ở người cao tuổi. Hệ thống thị giác trễ nhịp, độ chính xác cũng giảm.

Hai lý do chính:

1. Đường dẫn thần kinh phức tạp hơn ở người trưởng thành (phát triển theo năm tháng), khiến tín hiệu từ mắt đến não mất nhiều thời gian hơn để xử lý. Ở trẻ em, đường dẫn đơn giản hơn và ngắn hơn.

2. Sự mệt mỏi (hiểu rộng là suy giảm hiệu quả và kỹ năng) làm kéo dài thời gian fixation, khiến việc ghi nhớ hình ảnh bị giảm, và saccade diễn ra ít hơn.

Vậy tại sao bạn nghĩ thời gian trôi nhanh hơn?

Ngoài giả thuyết của Bejan, còn có những lý do khác có thể lý giải vì sao thời gian trôi nhanh hơn khi ta lớn tuổi:

– Trẻ em thường chú ý linh hoạt, nhảy từ hình ảnh này sang hình ảnh khác, ghi lại được nhiều khoảnh khắc thị giác hơn; người lớn tập trung vào nhiệm vụ cụ thể, nên có ít hình ảnh đáng nhớ hơn.

– Người lớn bận rộn hơn, với nhiều trách nhiệm, khiến ngày tháng trôi nhanh vèo vèo. Chúng ta có thể nhớ rằng mình từng chán chết đi được khi còn nhỏ – một cảm giác hiếm gặp khi trưởng thành.

– Nhận thức rõ hơn về sự ngắn ngủi của đời người khiến chúng ta cảm thấy thời gian trôi nhanh hơn.

Một câu hỏi thú vị: Liệu người về hưu có vẫn cảm thấy thời gian trôi nhanh như vậy không? Có lẽ cần thêm nghiên cứu để làm rõ điều này.