Cách hiện tượng học thay đổi góc nhìn của bạn về cuộc sống hằng ngày

Trích đoạn từ sách Look: How to pay attention in a distracted world của Christian Madsbjerg, được xuất bản vào ngày 18 tháng 7 năm 2023 bởi Riverhead, một nhãn hiệu của Penguin Publishing Group, thuộc Penguin Random House LLC.

Hiện tượng học là khoa học về hiện tượng và có lẽ là truyền thống triết học quan trọng nhất của thế kỷ 20. Cốt lõi của nó khẳng định rằng việc mô tả trải nghiệm của con người về các sự vật một cách trực tiếp mà không qua bất kỳ bộ lọc nào là hoàn toàn có thể, và việc mô tả này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ý nghĩa của việc làm người. Chúng ta không tìm cách hiểu cảm giác của bất kỳ cá nhân nào tại một thời điểm cụ thể mà thay vào đó là toàn bộ cấu trúc của cách chúng ta trải nghiệm thế giới. Dựa trên điều gì mà chúng ta làm những gì chúng ta làm? Những người sáng lập ra truyền thống này cho rằng con người hiếm khi suy nghĩ một cách trừu tượng và phân tích về những gì diễn ra xung quanh mình. Chúng ta hiểu rất rõ cách thế giới của chúng ta vận hành, nhưng hiếm khi nghĩ về nó. Về cơ bản, hiện tượng học là nghiên cứu về cách thế giới con người hoạt động và tất cả những gì mang lại ý nghĩa cho cuộc sống của chúng ta.

Hiện tượng học có thể mở ra trải nghiệm sống trong một thành phố hoặc cảm giác làm mẹ. Nó là cách chúng ta nhìn lá cờ Mỹ và cảm thấy hoài niệm, tin tưởng, hay khinh ghét và tức giận. Như một công cụ, hiện tượng học có thể mô tả trải nghiệm về một sự vật như một chiếc xe tải. Bất kỳ chiếc xe tải nào cũng có trọng lượng, màu sắc và hình dạng. Xe tải có giới hạn vật lý về tốc độ mà chúng có thể lái và trọng tải mà chúng có thể kéo, những điều này có thể đo lường được.

Chúng ta có thể suy nghĩ về những điểm dữ liệu này, nhưng chúng nói rất ít về vai trò của một chiếc xe tải trong cuộc sống và cộng đồng của chúng ta. Những sự thật như vậy đặc biệt không mô tả được hành động thực sự khi lái một chiếc xe tải. Là tài xế, chúng ta trực tiếp tham gia vào việc lái xe mà không thực sự nghĩ một cách phân tích về nó. Sự đắm chìm hoàn toàn vào thế giới của những gì chúng ta làm thay vì nghĩ là nguyên tắc cốt lõi của hiện tượng học. Trải nghiệm hiếm khi liên quan đến việc suy nghĩ mà hầu như luôn là việc tham gia tích cực vào thế giới.

Hiện tượng học là gì?

Điều này có thể nghe có vẻ không khoa học, nhưng đó là một cách có tổ chức để khám phá những điều có ý nghĩa với chúng ta và cách chúng ta sử dụng các loại thiết bị khác nhau trong cuộc sống. Nếu bạn đến thăm một thợ kim hoàn và đưa cho anh ta xem một chiếc nhẫn kim cương, anh ta sẽ đánh giá số lượng carat của nó. Con số đó sẽ cung cấp cho bạn thông tin về cấu tạo khoa học của viên đá, nhưng chỉ có hiện tượng học mới làm sáng tỏ trải nghiệm của bạn về những carat đó. Vai trò của viên đá quý được tôn vinh này là gì trong cuộc sống của chúng ta? Nó khiến chúng ta cảm thấy an toàn? Choáng ngợp? Xấu hổ? Hay được yêu thương? Việc đeo nó trên tay có ý nghĩa gì? Bạn cảm thấy thế nào khi đi lại với nó? Và những trải nghiệm đó dựa trên điều gì?

Tầm quan trọng của điều quen thuộc

Điều chúng ta quan tâm là những gì quen thuộc nhất với chúng ta, quen thuộc đến mức nó định hình hành vi của chúng ta mà không bao giờ là điều mà chúng ta nghĩ đến. Nó cảm thấy rất bình thường và đúng đắn, nhưng khi chúng ta nhìn thẳng vào nó, nó thường khá kỳ lạ. Khi tôi sử dụng từ nền tảng, tôi đang ám chỉ đến cách mà tất cả chúng ta đều có sự quen thuộc với những thế giới mà chúng ta biết rõ. Chúng ta ngừng nhìn thấy nền tảng vì nó quá quen thuộc với chúng ta. Là người quan sát, chúng ta muốn phân tích điều gì quen thuộc với con người và tìm hiểu cách và lý do tại sao nó hoạt động.

Hãy xem xét một ví dụ khác về hiện tượng học. Một giờ luôn là 60 phút và 11:00 sáng là cùng một thời gian (gần như) mỗi ngày, nhưng một phút có thể được trải nghiệm như một giờ, và một cuộc họp vào lúc 11:00 sáng có thể khiến bạn cảm thấy như nó bắt đầu từ đầu ngày. Một phút dài bao lâu trong trải nghiệm thời gian so với thời gian theo đồng hồ? Việc đo lường thời gian trừu tượng không tiết lộ gì về cách chúng ta trải nghiệm thời gian đó. Sống qua một phút cụ thể này trong một ngữ cảnh rất cụ thể là như thế nào? Trải nghiệm của chúng ta về cuộc họp lúc 11:00 sáng đó là gì?

Khám phá bản chất của sự vật

Nếu tất cả những điều này khiến bạn cảm thấy hoàn toàn phi khoa học – sau tất cả, làm thế nào bạn có thể tạo ra một khoa học từ cách một người trải nghiệm một sự vật ở đâu đó trên thế giới? – hãy xem xét nó theo một cách khác. Hiện tượng học không tiết lộ bản chất của một sự vật – chẳng hạn như một chiếc xe, một món trang sức, hay một nhà hàng – mà là bản chất của mối quan hệ chung của chúng ta với sự vật đó. Không phải mọi thứ đều quan trọng với chúng ta mọi lúc. Chúng ta có mối quan hệ với những thứ trong cuộc sống của mình, và hiện tượng học có thể chỉ ra cho chúng ta thấy những thứ gì quan trọng nhất và khi nào.

Khẩu hiệu của hiện tượng học là Hướng đến bản chất của sự vật.

Khẩu hiệu của hiện tượng học: Hướng đến bản chất của sự vật.

Hãy lấy ví dụ về khái niệm tiền bạc. Thay vì xem xét nó trong thế giới vật chất – như giấy cellulose với mực in trên đó – hãy thử xem xét nó trong thế giới con người. Tiền là ngôn ngữ chung của giá trị. Hầu hết chúng ta đều thích có nhiều tiền hơn là ít. Nhiều người trong chúng ta sợ nó. Một số người cảm thấy kích thích bởi nó, trong khi một số nền văn hóa từ chối nói về nó hoặc thậm chí công nhận sự tồn tại của nó. Khi các ngân hàng thiết kế tài khoản cho khách hàng của họ, họ thường cung cấp cho những người có nhiều tiền hơn sự tiếp cận lớn hơn với tài khoản của họ. Trong thế giới của một nhân viên ngân hàng, việc cung cấp sự minh bạch hoàn toàn với tài khoản của khách hàng quan trọng nhất là điều thiết yếu. Nhưng nếu bạn xem xét kỹ hơn cách những người giàu có trải nghiệm tiền bạc của họ – cách họ sở hữu hoặc tiêu tiền – quan điểm của một nhân viên ngân hàng có thể không phải là tư duy phù hợp nhất để thiết kế một tài khoản. Sau cùng, hầu hết những người có tiền không muốn nhìn thấy nó mỗi ngày. Họ muốn đảm bảo rằng nó an toàn, nhưng họ không có hứng thú đếm nó như cách các nhân viên ngân hàng làm. Theo cách này, các ngân hàng bỏ lỡ cơ hội để xây dựng mối quan hệ có ý nghĩa hơn với những người họ phục vụ vì họ áp đặt giá trị của mình lên khách hàng.

Khẩu hiệu của hiện tượng học là Hướng đến bản chất của sự vật. Ý tưởng là nghiên cứu sự vật – có thể là một tác phẩm văn học, cái chết, gia đình, chiếc xe, vaccine, hay bệnh viện – mà không có những định kiến, những câu trả lời dễ dãi theo trào lưu, hay giáo điều áp đặt. Đây là cách chúng ta bắt đầu đi đến những quan sát dẫn đến những hiểu biết sâu sắc.