4 câu trả lời triết học về ý nghĩa của cuộc sống

Nhiều triết gia đã đưa ra các câu trả lời cho câu hỏi muôn thuở này. Dưới đây là bốn trong số đó. Tuy nhiên, danh sách này không phải là toàn diện, vì nhiều nhà tư tưởng từ nhiều trường phái khác nhau đã xem xét vấn đề và đề xuất câu trả lời tiềm năng.

Một câu hỏi thường được đặt ra cho các triết gia và những vị ẩn sĩ là: Ý nghĩa của cuộc sống là gì? Đây là một câu hỏi quan trọng. Có mục đích trong cuộc sống có liên quan đến những kết quả sức khỏe tích cực; ngược lại, việc không có mục đích có thể khiến một người cảm thấy lạc lối và mất phương hướng. Friedrich Nietzsche thậm chí còn lo sợ rằng sự thiếu vắng ý nghĩa có thể đẩy thế giới vào chủ nghĩa hư vô, một sự chuyển đổi mà ông tin rằng sẽ gây ra thảm họa.

Chủ nghĩa hiện sinh

Chủ nghĩa hiện sinh là một phương pháp tiếp cận triết học tập trung vào những câu hỏi về sự tồn tại của con người, bao gồm cách sống một cuộc sống có ý nghĩa trong một vũ trụ không có ý nghĩa. Nhiều nhà tư tưởng và nhà văn có liên quan đến phong trào này, bao gồm Nietzsche, Simone de Beauvoir và Fyodor Dostoevsky. Nhưng có lẽ nhân vật tiêu biểu nhất của chủ nghĩa hiện sinh thế kỷ 20 là Jean-Paul Sartre.

Trong tác phẩm Chủ nghĩa hiện sinh là một chủ nghĩa nhân văn, Sartre đã nêu ra những nền tảng của triết học này. Ông giải thích rằng: Con người trước hết tồn tại, đối mặt với chính mình, trỗi dậy trong thế giới – và tự định nghĩa mình sau đó. Nói cách khác, đối với con người, sự tồn tại đi trước bản chất. Con người phải tự quyết định điều gì tạo nên con người thông qua hành động của mình và từ đó mang lại ý nghĩa cho cuộc sống.

Những lựa chọn đó cũng định hình toàn bộ nhân loại. Vì vậy, Sartre lập luận rằng một phiên bản của nguyên tắc đạo đức phổ quát – quy tắc đạo đức cho rằng bạn chỉ nên hành động theo cách mà mọi người có thể hợp lý thực hiện – là một phần quan trọng của quá trình ra quyết định. Điều này cũng giúp xoa dịu nỗi lo sợ của những người cho rằng các nhà hiện sinh sẽ chọn những giá trị có thể hủy hoại xã hội.

Chủ nghĩa phi lý

Chủ nghĩa phi lý là một triết học được tạo ra bởi Albert Camus, người từng là bạn của Sartre và sau này trở thành đối thủ trí tuệ của ông. Nó dựa trên ý tưởng rằng sự tồn tại là về cơ bản phi lý và không thể hiểu hết được thông qua lý trí. Nó liên quan đến, nhưng không giống với, chủ nghĩa hiện sinh.

Camus lập luận rằng sự phi lý nảy sinh khi con người cố gắng áp đặt trật tự và ý nghĩa lên một thế giới vốn dĩ không hợp lý và vô nghĩa. Tuy nhiên, sự phi lý của thế giới và tính tất yếu của sự kết thúc cuộc sống của chúng ta luôn đến cùng để chế giễu những nỗ lực tìm kiếm ý nghĩa tốt nhất của chúng ta. Đây là cuộc đấu tranh mà tất cả chúng ta đều phải đối mặt.

Đối với Camus, câu trả lời nằm ở việc chấp nhận sự vô nghĩa. Ông chỉ ra Sisyphus, nhân vật trong thần thoại Hy Lạp bị Zeus trừng phạt bằng việc phải đẩy tảng đá lên đồi. Sisyphus không thể tiến bộ vì cứ mỗi khi anh ta đến gần đỉnh, tảng đá lại lăn xuống. Công việc của anh ta cuối cùng không có ý nghĩa và phải lặp lại mãi mãi. Tuy nhiên, Camus yêu cầu chúng ta tưởng tượng rằng Sisyphus hạnh phúc.

Giống như chúng ta, Sisyphus đối mặt với một tình huống phi lý mà không có hy vọng thoát khỏi. Tất cả những trật tự mà anh áp đặt lên thế giới cuối cùng sẽ lăn xuống trở lại. Tuy nhiên, Camus nói rằng Sisyphus có thể nổi loạn chống lại sự vô nghĩa của tình huống bằng cách chấp nhận sự phi lý. Anh ta có thể khẳng định giá trị của cuộc sống và chấp nhận sự vô nghĩa của nhiệm vụ. Bằng cách đó, anh ta có thể tìm thấy ý nghĩa trong sự phi lý – ngay cả khi công việc của anh ta cuối cùng trở nên vô ích.

Chủ nghĩa hiện sinh tôn giáo

Mặc dù các nhà tư tưởng hiện sinh chính đều là những người vô thần – Nietzsche đã báo động về chủ nghĩa hư vô khi ông tuyên bố Chúa đã chết – nhưng người sáng lập ra trường phái này lại là một nhà tư tưởng tôn giáo cực kỳ sùng đạo có tên là Søren Kierkegaard. Là một triết gia người Đan Mạch làm việc trong nửa đầu thế kỷ 19, ông đã biến tâm trạng u uất của mình thành một triết học lớn.

Kierkegaard quan tâm đến việc thực sự sống cuộc đời của mình, chứ không chỉ suy nghĩ về nó. Nhưng trong mỗi cuộc sống, sẽ có lúc lý trí không còn tác dụng. Lúc đó, đam mê có thể giúp đỡ, nhưng Kierkegaard cho rằng đức tin là điều cần thiết để thực sự tìm thấy ý nghĩa. Điều đó đòi hỏi một bước nhảy vọt của niềm tin, và ông tìm thấy một ví dụ về bước nhảy đó trong nhân vật Abraham trong Kinh thánh. Như Camus có Sisyphus, Kierkegaard có Abraham.

Trong cuốn sách Nỗi sợ hãi và sự run rẩy, Kierkegaard lập luận rằng Abraham đồng thời biết rằng hy sinh Isaac là giết người, rằng Chúa phải được tuân lệnh, và rằng Isaac sẽ vẫn sống khỏe mạnh. Vì niềm tin của mình và vì đã tự nguyện tuân theo mệnh lệnh của Chúa, ông đã được ban thưởng. Abraham đã chấp nhận sự phi lý thông qua đức tin. Lý trí ít có ích cho ông, nhưng đức tin thì có. Trong cuốn Hoặc là/Hoặc, Kierkegaard cũng ca ngợi Diogenes là Hiệp sĩ của Niềm tin vì đã đạt được danh hiệu này thông qua những hoạt động đời thường hơn.

Phật giáo

Một cách tiếp cận tôn giáo khác có thể được tìm thấy trong các tác phẩm của triết gia Nhật Bản Keiji Nishitani. Nishitani đã nghiên cứu chủ nghĩa hiện sinh sơ khai dưới sự hướng dẫn của Martin Heidegger, chính ông cũng là một nhà tư tưởng hiện sinh hàng đầu, nhưng ông đã đưa ra một cách tiếp cận Phật giáo Thiền đối với nhiều vấn đề mà các nhà hiện sinh đã đề cập.

Nishitani nhận thấy vấn đề hiện đại của chủ nghĩa hư vô hiện diện khắp mọi nơi và liên quan chặt chẽ đến xu hướng mà công nghệ cho phép chúng ta trở nên tự coi mình là trung tâm hơn. Mặc dù chúng ta thường gặp phải tính không trong những sự kiện lớn của cuộc đời như cái chết của một người thân yêu, nó có thể nảy sinh bất cứ lúc nào – điều này làm cho câu hỏi về cách đối phó với nó càng trở nên quan trọng hơn.

Ông mô tả cuộc sống con người diễn ra trong ba trường: ý thức, tính không, và tính trống rỗng (hoặc śūnyatā, như thường được gọi trong tư tưởng Phật giáo). Chúng ta sống trong trường đầu tiên hầu hết thời gian, và đó là nơi chúng ta có được những ý tưởng như nhị nguyên hoặc rằng có một cái tôi. Tuy nhiên, hầu như tất cả mọi người cuối cùng cũng sẽ gặp phải tính không và phải đối mặt với ý tưởng về cái chết, sự vô nghĩa và khoảng trống vốn có trong ý tưởng của chúng ta. Dừng lại ở đây là điều gây ra vấn đề. Nishitani lập luận rằng chúng ta phải tiến tới trường thứ ba. Tính trống rỗng bao quanh hai trường còn lại. Nó cho phép cá nhân hiểu được cái tôi thực sự, cách tính không được gắn liền với tính trống rỗng cũng như ý thức, và sự liên kết của tất cả chúng sinh.

Ở mức độ thực tiễn hơn, ông đề xuất thiền Thiền như một công cụ để hiểu tính trống rỗng vốn có trong thực tại. Mặc dù điều này có thể thực hiện được, ông không cho rằng đó là giải pháp cho tất cả các vấn đề liên quan đến chủ nghĩa hư vô như nó tồn tại ở Nhật Bản.