Bài viết trên Instagram ngày 19 tháng 12 năm 2023

dang dở làm website mà font mặc định trông chán quá nên tìm cách đổi thì đọc được bài của Google Font, viết về chuyện họ đã số hóa ngôn ngữ Urdu như thế nào. về cơ bản, bộ chữ viết của tiếng Urdu là thuần viết tay, đặc trưng nổi bật là các nét ký tự nối với nhau tạo thành chữ hoàn chỉnh. chúng tương tự như các bộ font chữ viết tay được Việt hóa vậy, chỉ có điều là nhiều quy tắc và phức tạp khi nối nét hơn.

khi đọc bài, trước thì mình ngạc nhiên bởi những thách thức về mặt ngôn ngữ, kỹ thuật và cách nhóm dự án vượt qua chúng; còn sau lại thấy quen thuộc, như từng nghe chuyện tương tự ở đâu đó mà không nhớ là ở nơi nào. và lúc đọc xong thì cảm giác ấy mới rõ, sự quen thuộc là chuyện người ta cố gắng gìn giữ ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số, còn sự mơ hồ là bởi chuyện ấy rồi cũng chẳng đi đến đâu cả.

đặc điểm chung nhất của ngôn ngữ người dân tộc thiểu số chính là thiếu tính phổ quát, chúng tồn tại và được sử dụng trong một tập thể nhỏ hẹp, số lượng cá thể hạn chế. điều này tạo nên thách thức về tính ứng dụng khi dành thời gian, công sức cho việc gìn giữ hay số hóa như Google Font đã làm – không tạo ra nhiều giá trị trong thực tế, và so với việc người trong cộng đồng ấy học thêm một ngôn ngữ đại chúng để truyền tải những thông điệp về dân tộc của họ – thì điều ấy có vẻ thuyết phục, hiệu quả hơn.

nhưng một đặc điểm khác cần phải nói đến là tính đa dạng về ngữ nghĩa trong từng ngôn ngữ lại không giống nhau. dễ hiểu, dễ thấy nhất chính là ngôi xưng trong tiếng Anh và tiếng Việt; chúng chênh lệch đáng kể, khiến có người thích vì sự nhất quán khi chỉ cần nhớ I và You trong mọi trường hợp; lại có người không bởi thiếu đi sự gần gũi thân thuộc và phù hợp trong từng ngữ cảnh sử dụng.

bởi vậy, bảo tồn ngôn ngữ của một dân tộc thiểu số thì cũng chính là việc đang giữ gìn những giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc ấy khỏi bị biến dạng, lệch lạc trong ngôn ngữ đại chúng. đôi khi, điều ấy còn đáng sợ hơn việc bị mai một, quên lãng vào quá khứ. vậy nên, dù có những dự án mơ hồ về tính ứng dụng; hay lúc bạn mình bày tỏ dự định lên núi học tiếng người bản địa để hiểu hơn về một dân tộc xa lạ, mình đều hết lòng ủng hộ bởi hiểu rằng họ làm điều ấy mà đâu nghĩ gì cho bản thân.