Nhìn chính mình qua gương – hoặc qua một cuộc gọi video – định hình cảm giác về bản thân. Nhưng điều bạn thấy không giống với những gì người khác nhìn thấy.
Lịch sử đầy bí ẩn của gương
Mặc dù chúng ta sử dụng gương để nhìn rõ bản thân, lịch sử của chúng lại ngập tràn những bí ẩn và kỳ diệu – như thể chúng ta đang nhìn qua một kính mờ, nếu có thể nói vậy. Dù chúng ta coi gương là điều hiển nhiên, có lẽ không hề phóng đại khi khẳng định rằng chiếc gương giản dị chính là phát minh công nghệ duy nhất thay đổi mãi mãi nhận thức của chúng ta về bản thân.
Catoptromancy – sự mê hoặc của con người với hình ảnh phản chiếu
Các nhà sử học không thể biết chắc khi nào con người bắt đầu bị mê hoặc bởi hình ảnh phản chiếu của mình, nhưng thần thoại Hy Lạp cổ đại về Narcissus cho thấy rằng chúng ta đã nhìn ngắm bản thân từ rất lâu. Thực tế, từ năm 6200 TCN tại Çatal Hüyük, Thổ Nhĩ Kỳ, những người Thời đại Đồ đá đã chế tạo gương nhân tạo đầu tiên bằng cách mài nhẵn obsidian, một loại đá núi lửa. Theo các ghi chép từ cuộc khai quật vào những năm 1960 tại một địa điểm khảo cổ, phụ nữ từ thị trấn nông nghiệp này được chôn cùng những chiếc gương nhỏ trên tay.
Những hiện vật tương tự đã được phát hiện tại El-Badari ở Ai Cập, có niên đại từ năm 4500 TCN, làm từ selenite – một loại pha lê trắng, và được viền gỗ. Sau đó, gương kim loại xuất hiện trong Thời đại Đồ đồng, khi những nghệ nhân lành nghề tại Mesopotamia rèn quặng thành các bề mặt phản chiếu từ năm 4000 TCN. Người Etruscan và Hy Lạp sau đó cải tiến gương thành các đĩa đồng mỏng, được mài nhẵn bóng và làm hơi lồi.
Từ đó, những tấm gương tự chế nhanh chóng trở thành đối tượng của sự kỳ diệu, vượt xa chức năng nhìn thấy với mắt thường. Ngoài việc soi mình, gương còn được bao phủ bởi sự bí ẩn và phép thuật, vì chúng khó hiểu – và con người có xu hướng lấp đầy khoảng trống hiểu biết bằng những câu chuyện kỳ diệu.
Gương thủy tinh – bước tiến vượt bậc
Phải mất một thời gian dài để phát hiện rằng gương cũng có thể được làm từ thủy tinh – loại gương mang lại hình ảnh trung thực hơn nhiều so với đá sáng bóng. Tại hòn đảo Murano, Ý, các nghệ nhân Venice vào thế kỷ 13 đã chế tạo những chiếc gương thủy tinh rực rỡ, khiến cả châu Âu phải thèm khát. Từ đó, vào thời kỳ Phục hưng, gương bắt đầu đảm nhận vai trò quen thuộc như chúng ta biết ngày nay.
Tác động tâm lý của gương
Chiếc gương đã trở thành công cụ vật lý tối ưu để tự suy ngẫm và tìm hiểu bản thân, bao gồm cả vai trò của mỗi cá nhân trong xã hội. Điều này cho phép con người xem xét kỹ lưỡng khuôn mặt mình, cùng các biểu cảm, hình dáng và dấu hiệu đặc trưng, theo Sabine Melchior-Bonnet, nhà sử học và tác giả cuốn The Mirror: A History.
Melchior-Bonnet cho biết, trong khi nghiên cứu các tài liệu cũ, bà nhận thấy gương đặc biệt phổ biến với tầng lớp trung lưu, vì nó cho phép họ bắt chước tầng lớp thượng lưu về cả ngoại hình và phong thái. Tuy nhiên, tầng lớp thượng lưu lại ít sử dụng gương vì nguồn gốc quý tộc của họ đã đủ khẳng định Tôi là chính tôi!
Từ đó, việc hiểu chính mình trở thành chủ đề trọng tâm của thời kỳ Phục hưng và các thời đại tiếp theo, với gương là công cụ để thực hiện điều này. Nhưng theo Melchior-Bonnet, tác động tâm lý của hiện tượng này rất khó xác định rõ.
Gương và cảm giác bản thân
Con người, từ hai tuổi, đã có khả năng nhận ra mình trong gương – có lẽ đây là khoảnh khắc quan trọng trong sự phát triển cảm giác về bản thân. Nhưng cảm giác này sẽ thay đổi ra sao nếu chúng ta chưa từng nhìn thấy một hình ảnh phản chiếu trung thực về bản thân?
Mark Pendergrast, tác giả cuốn Mirror Mirror: A History of the Human Love Affair With Reflection, đặt câu hỏi liệu việc nhìn thấy mình trong gương có tác động tâm lý đáng kể nào không. Nhưng tác động đó khó đo lường, vì rất khó tách biệt gương khỏi cảm giác bản thân.
Dorsa Amir, nhà nhân chủng học tiến hóa tại UC-Berkeley, kể lại rằng khi cô làm việc với các bộ lạc bản địa và không mang theo gương, việc không thấy mình trong gương suốt nhiều tuần khiến cô cảm thấy mất kết nối với bản thân. Amir nhận xét rằng với sự phát triển của các cuộc họp video, việc nhìn thấy bản thân khi nói chuyện đã làm thay đổi hành vi của con người trong các cuộc họp. Những đổi mới công nghệ này thực sự đã làm gia tăng mạnh mẽ những nhu cầu cơ bản của con người.
Tara Well, nhà tâm lý học tại Barnard College, cảnh báo rằng việc ám ảnh với hình ảnh bản thân trong gương hoặc trên Zoom có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý. Bà khuyến nghị hãy nhìn bản thân như nhìn một người bạn để nuôi dưỡng sự trân trọng sâu sắc hơn về con người mình.
Gương không đảo ngược – cái nhìn chân thực
Hình ảnh trong gương không phải là chân thực vì nó là hình ảnh bị đảo ngược. Nghiên cứu cho thấy con người thích hình ảnh trong gương hơn ảnh chụp, do hiệu ứng tâm lý quen thuộc. Nhưng hình ảnh này có thể khiến chúng ta hiểu sai về bản thân.
John Walter, người sáng tạo True Mirror, cho rằng: Vấn đề là thông tin trên khuôn mặt bị hoán đổi. Điều này khiến suy nghĩ và cảm xúc mà chúng ta có không khớp với những gì chúng ta đang nhìn thấy.
Chúng ta chỉ có thể tự hỏi liệu Narcissus có chết đuối không, nếu anh ta biết rằng hình ảnh trong gương không thực sự giống với bản thân mình.
