Tình cảnh người Palestine sống trong lòng kẻ chiếm đóng, mang danh công dân hạng hai

Trong bối cảnh xung đột Israel – Palestine kéo dài, một thực tế phức tạp thường bị bỏ qua là tình trạng của những người Palestine sinh sống trong biên giới nhà nước Israel.

Mở đầu

Trong bối cảnh xung đột Israel – Palestine kéo dài, một thực tế phức tạp thường bị bỏ qua là tình trạng của những người Palestine sinh sống trong biên giới nhà nước Israel. Đây là cộng đồng gần 2 triệu người, chiếm khoảng 20% dân số Israel, phải đối mặt với một cuộc sống đầy mâu thuẫn và bất bình đẳng. Mặc dù mang quốc tịch Israel, họ thường bị xem là công dân hạng hai, sống trong tình trạng phân biệt đối xử có hệ thống từ pháp luật đến xã hội, tạo nên một hiện tượng độc đáo và phức tạp trong nghiên cứu về nhân quyền và chính trị quốc tế.

Arab Israel là ai?

Arab Israel (hay còn gọi là Palestinian Citizens of Israel – PCI) là những người gốc Palestine sinh sống trong biên giới nhà nước Israel, chiếm khoảng 20% dân số Israel hiện nay. Họ là hậu duệ của những người Palestine không bị trục xuất hoặc tự nguyện rời khỏi quê hương trong cuộc chiến tranh năm 1948, sau đó được cấp quốc tịch Israel. Tuy nhiên, thuật ngữ Arab Israel mang tính gây tranh cãi vì nhiều người trong cộng đồng này từ chối định danh đó, cho rằng nó xóa nhòa bản sắc Palestine của họ.

Cộng đồng này bao gồm các nhóm tôn giáo khác nhau: Hồi giáo (chiếm đa số), Kitô giáo và Druze. Họ sống trong một trạng thái bản sắc phức tạp khi vừa là người Arab, người Palestine với lịch sử và văn hóa riêng, vừa là công dân của một quốc gia được thành lập trên nền tảng dân tộc Do Thái. Điều này tạo ra những mâu thuẫn sâu sắc về bản sắc, chính trị và xã hội mà ít cộng đồng nào trên thế giới phải trải qua.

Cuộc sống của người Palestine trong biên giới Israel

Cuộc sống của người Palestine trong biên giới Israel được đặc trưng bởi những hạn chế và bất bình đẳng có hệ thống. Mặc dù về mặt hình thức có quyền bầu cử và tham gia chính trị, nhưng họ phải đối mặt với sự phân biệt đối xử trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội. Các nghiên cứu cho thấy rằng ngân sách của Israel chỉ phân bổ dưới 7% cho cộng đồng chiếm 20% dân số này.

Trong lĩnh vực giáo dục, hệ thống trường học của người Arab thường thiếu nguồn lực và cơ sở vật chất so với các trường Do Thái. Y tế cũng là một vấn đề nghiêm trọng khi các khu vực sinh sống của người Arab thường thiếu bệnh viện và trung tâm y tế chất lượng cao. Về nhà ở và đất đai, họ phải đối mặt với các chính sách hạn chế xây dựng và mở rộng khu vực sinh sống, trong khi việc tiếp cận các khu vực mới gần như bị cấm hoàn toàn.

Tình trạng này trở nên căng thẳng hơn sau các sự kiện ngày 7 tháng 10 năm 2023. Người Palestine có quốc tịch Israel đã trải qua sự gia tăng phân biệt đối xử từ người Do Thái Israel kể từ các cuộc tấn công ngày 7 tháng 10, với gần 2 triệu PCI phải đối mặt với sự phân biệt đối xử ngày càng tăng từ chính quyền nhà nước, địa phương cũng như từ đồng bào Do Thái của họ.

Lịch sử hình thành cộng đồng Arab Israel

Từ năm 1948 đến Luật Quốc gia năm 2018

Sau cuộc chiến tranh năm 1948 và việc tuyên bố thành lập nhà nước Israel, khoảng 150.000 người Palestine vẫn ở lại trong biên giới mới của Israel. Chính phủ Israel đã cấp quốc tịch Israel cho tất cả người Palestine đã ở lại hoặc không bị trục xuất. Tuy nhiên, họ bị phân biệt đối xử bằng cách bị đặt dưới luật thiết quân luật cho đến năm 1966, trong khi các công dân Israel khác thì không.

Giai đoạn thiết quân luật từ 1948 – 1966 đánh dấu sự khởi đầu của chế độ công dân hạng hai. Trong thời gian này, người Arab không được tự do di chuyển, cần giấy phép để rời khỏi khu vực sinh sống và bị hạn chế nhiều quyền cơ bản. Mặc dù thiết quân luật được dỡ bỏ, nhưng những chính sách phân biệt đối xử vẫn tiếp tục tồn tại dưới các hình thức khác nhau.

Điểm mốc quan trọng trong lịch sử cộng đồng này là việc thông qua Luật Quốc gia năm 2018 (Basic Law: Israel as the Nation – State of the Jewish People). Luật này từ chối quyền tập thể của công dân Palestine Israel, những người chiếm 1,5 triệu người hoặc 20% dân số Israel và tạo thành một nhóm thiểu số quê hương theo luật nhân quyền quốc tế. Luật này đã gây ra làn sóng phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng Arab Israel vì nó chính thức hóa vị thế thứ yếu của họ trong nhà nước.

Tước đất, phân biệt cư trú và ngôn ngữ

Một trong những biểu hiện rõ nét nhất của sự phân biệt đối xử là chính sách đất đai và cư trú. Từ năm 1948, nhà nước Israel đã tịch thu phần lớn đất đai thuộc sở hữu của người Arab thông qua các luật như Luật Tài sản Vắng mặt (Absentees’ Property Law) năm 1950. Những người Palestine được coi là vắng mặt mặc dù họ vẫn sống trong biên giới Israel, và đất đai của họ bị tịch thu.

Hệ thống phân vùng đô thị và nông thôn cũng tạo ra sự phân biệt rõ rệt. Các khu định cư Do Thái được xây dựng trên đất tịch thu từ người Arab, trong khi các làng Arab bị hạn chế mở rộng. Nhiều làng Arab không được công nhận chính thức, dẫn đến tình trạng thiếu dịch vụ công cộng cơ bản như điện, nước, và đường xá.

Về ngôn ngữ, mặc dù tiếng Ả Rập từng được công nhận là ngôn ngữ chính thức cùng với tiếng Hebrew, Luật Quốc gia 2018 đã hạ bậc tiếng Ả Rập xuống địa vị đặc biệt. Điều này không chỉ mang tính biểu tượng mà còn có tác động thực tế đến việc sử dụng tiếng Ả Rập trong các cơ quan công quyền, giáo dục và đời sống xã hội.

Pháp lý và bất bình đẳng xã hội

Quyền bầu cử, nhưng không quyền lực

Về mặt hình thức, người Arab Israel có đầy đủ quyền chính trị như quyền bầu cử và ứng cử. Họ có đại diện trong Knesset (quốc hội Israel) thông qua các đảng chính trị Arab như Hadash, Ra’am, Balad và Ta’al. Tuy nhiên, sức mạnh chính trị thực tế của họ rất hạn chế do cấu trúc chính trị của Israel ưu tiên cho đa số Do Thái.

Các đảng Arab hiếm khi được mời tham gia liên minh cầm quyền, và ngay cả khi họ ủng hộ chính phủ từ bên ngoài (như trường hợp với chính phủ Bennett – Lapid 2021 – 2022), ảnh hưởng của họ đối với các chính sách quan trọng vẫn rất hạn chế. Hơn nữa, các chính trị gia Arab thường bị buộc tội phản quốc hoặc ủng hộ khủng bố khi họ chỉ trích các chính sách của Israel đối với Palestine.

Điều đáng chú ý là mặc dù chiếm 20% dân số, người Arab chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong các vị trí lãnh đạo cao cấp của chính phủ, quân đội, cảnh sát và tòa án. Điều này tạo ra một trần kính ngăn cản họ tiếp cận quyền lực thực sự trong xã hội Israel.

Chênh lệch về giáo dục, y tế, tài sản

Bất bình đẳng kinh tế – xã hội giữa người Arab và Do Thái Israel là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất. Theo các báo cáo của chính phủ Israel, tỷ lệ nghèo trong cộng đồng Arab cao gấp đôi so với cộng đồng Do Thái. Thu nhập trung bình của gia đình Arab chỉ bằng khoảng 60% gia đình Do Thái.

Trong giáo dục, mặc dù tỷ lệ học đại học của thanh niên Arab đã tăng đáng kể trong những thập kỷ gần đây, nhưng chất lượng giáo dục cơ sở vẫn kém hơn đáng kể. Các trường học Arab thường thiếu giáo viên có trình độ cao, thiết bị hiện đại và cơ sở vật chất. Hơn nữa, việc giảng dạy bằng tiếng Ả Rập trong một xã hội nói tiếng Hebrew tạo ra những bất lợi về cơ hội việc làm sau này.

Hệ thống y tế cũng thể hiện sự bất bình đẳng rõ rệt. Các khu vực sinh sống của người Arab thường thiếu bệnh viện và trung tâm y tế chuyên khoa. Tỷ lệ tử vong sơ sinh và tuổi thọ trung bình trong cộng đồng Arab đều thấp hơn so với cộng đồng Do Thái. Điều này không chỉ do thiếu cơ sở vật chất mà còn do rào cản ngôn ngữ và văn hóa trong việc tiếp cận dịch vụ y tế.

Bản sắc kép và sự từ chối đồng hóa

Là người Arab, là người Palestine, sống trong nhà nước Do Thái

Người Arab Israel phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng bản sắc phức tạp và độc đáo. Họ là người Palestine với lịch sử, văn hóa và truyền thống ngàn năm, nhưng đồng thời cũng là công dân của một nhà nước được thành lập trên cơ sở đối kháng với dân tộc Palestine. Điều này tạo ra những căng thẳng tâm lý và xã hội sâu sắc mà ít cộng đồng nào trên thế giới phải trải qua.

Nhiều người Arab Israel mô tả bản thân như người không có tổ quốc – không được chấp nhận hoàn toàn bởi xã hội Israel Do Thái do xuất thân Palestine, nhưng cũng bị một số người Palestine ở các vùng lãnh thổ khác coi là cộng tác viên vì mang quốc tịch Israel. Họ phải điều hướng giữa lòng trung thành với đất nước sinh sống và sự đoàn kết với dân tộc Palestine.

Thế hệ trẻ Arab Israel đặc biệt phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn về bản sắc. Họ được giáo dục trong hệ thống Israel, nói tiếng Hebrew thành thạo, và tham gia vào đời sống xã hội Israel, nhưng vẫn cảm thấy bị loại trừ và phân biệt đối xử. Nhiều người chọn nhấn mạnh bản sắc Palestine hơn là hòa nhập hoàn toàn vào xã hội Israel.

Văn hóa phản kháng trong âm nhạc, thơ ca

Văn hóa phản kháng đã trở thành một phương tiện quan trọng để cộng đồng Arab Israel thể hiện bản sắc và phản đối sự bất công. Âm nhạc đóng vai trò đặc biệt quan trọng, với nhiều nghệ sĩ như Tamer Nafar (DAM), Mohammad Mughrabi và Reem Kelani sử dụng hip – hop, rock và âm nhạc truyền thống để kể về trải nghiệm của người Arab Israel.

Thơ ca và văn học cũng là những lĩnh vực mà sự phản kháng được thể hiện mạnh mẽ. Các nhà thơ như Mahmoud Darwish (mặc dù đã rời Israel từ những năm 1970), Samih al – Qasim và Taha Muhammad Ali đã tạo ra những tác phẩm kinh điển về trải nghiệm Palestine. Thế hệ mới các nhà văn như Sayed Kashua sử dụng cả tiếng Ả Rập và tiếng Hebrew để kể những câu chuyện về cuộc sống của người Arab Israel.

Điện ảnh cũng là một phương tiện biểu đạt quan trọng, với các đạo diễn như Elia Suleiman, Michel Khleifi và gần đây là Annemarie Jacir tạo ra những bộ phim được quốc tế công nhận về trải nghiệm Palestine. Những tác phẩm này không chỉ là nghệ thuật mà còn là những tài liệu lịch sử và chính trị quan trọng.

Phong trào dân sự và phản kháng chính trị

Các nghị sĩ Arab và giới trí thức

Các nghị sĩ Arab trong Knesset đóng vai trò quan trọng không chỉ trong việc đại diện chính trị mà còn trong việc nâng cao nhận thức về tình trạng của cộng đồng. Những người như Ahmad Tibi, Ayman Odeh, và Mansour Abbas đã sử dụng diễn đàn quốc hội để vạch trần sự bất bình đẳng và đòi hỏi công bằng.

Tuy nhiên, họ cũng phải đối mặt với những thách thức lớn. Các đảng Arab thường bị chia rẽ về chiến lược và ý thức hệ – từ những người ủng hộ giải pháp hai nhà nước đến những người ủng hộ giải pháp một nhà nước dân chủ. Sự chia rẽ này đôi khi làm suy yếu hiệu quả chính trị của họ.

Giới trí thức Arab Israel cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng diễn ngôn và chiến lược cho cộng đồng. Các học giả như Azmi Bishara (trước khi lưu vong), As’ad Ghanem và Nadim Khoury đã đóng góp vào việc phân tích tình trạng của cộng đồng từ góc độ học thuật và đề xuất các giải pháp chính trị.

Giao điểm với phong trào nhân quyền toàn cầu

Phong trào dân quyền của người Arab Israel ngày càng có sự kết nối với các phong trào nhân quyền và công lý xã hội toàn cầu. Các tổ chức như Adalah (The Legal Center for Arab Minority Rights in Israel) đã xây dựng mạng lưới quốc tế và sử dụng luật pháp quốc tế để thách thức các chính sách phân biệt đối xử.

Phong trào BDS (Boycott, Divestment, Sanctions) cũng nhận được sự ủng hộ từ nhiều người Arab Israel, mặc dù điều này tạo ra những mâu thuẫn phức tạp về mặt công dân. Một số người Arab Israel tham gia vào các chiến dịch quốc tế nhằm gây áp lực với Israel về các vấn đề nhân quyền.

Các tổ chức nhân quyền quốc tế như Human Rights Watch, Amnesty International và các cơ quan của Liên Hợp Quốc ngày càng chú ý đến tình trạng của người Arab Israel. Hiện tại có hơn 65 luật Israel phân biệt đối xử với công dân Palestine ở Israel và cư dân Palestine của các Vùng lãnh thổ Palestine bị chiếm đóng, theo Adalah, Trung tâm Pháp lý cho Quyền Thiểu số Arab ở Israel. Hơn một nửa số luật này được thông qua kể từ năm 2000.

Kết luận

Một quốc gia cho mọi công dân?

Tình trạng của người Arab Israel đặt ra những câu hỏi cơ bản về bản chất của nhà nước Israel và khả năng tương thích giữa việc là một nhà nước Do Thái và một nhà nước dân chủ. Mâu thuẫn này không chỉ là vấn đề lý thuyết mà có tác động thực tế đến cuộc sống của gần 2 triệu người.

Khái niệm nhà nước Do Thái ngụ ý rằng nhà nước phục vụ trước tiên cho lợi ích của người Do Thái, trong khi khái niệm nhà nước dân chủ đòi hỏi bình đẳng cho tất cả công dân bất kể xuất thân dân tộc hay tôn giáo. Thông điệp mà luật gửi đến công dân Arab của Israel là rõ ràng: Nhà nước này không phải của các bạn và vùng đất này không thuộc về các bạn.

Câu hỏi về tương lai của Israel như một quốc gia dân chủ phụ thuộc phần lớn vào cách nước này giải quyết mâu thuẫn này. Việc duy trì một hệ thống phân biệt đối xử có thể đưa Israel đi xa hơn khỏi các giá trị dân chủ và khiến nước này bị cô lập trên trường quốc tế.

Câu hỏi về dân chủ trong nhà nước dân tộc Do Thái

Sự phân biệt đối xử và bất bình đẳng đối với người Arab Israel không chỉ là một vấn đề nội bộ của Israel mà còn có ý nghĩa quan trọng đối với hiểu biết về dân chủ, nhân quyền và tự quyết dân tộc trong thế kỷ 21. Trường hợp này cho thấy những thách thức phức tạp khi cố gắng xây dựng một nhà nước dân tộc trong một khu vực đa sắc tộc.

Tương lai của cộng đồng Arab Israel phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm sự phát triển của xung đột Israel – Palestine rộng lớn hơn, áp lực quốc tế về nhân quyền, và sự thay đổi trong chính trị nội bộ Israel. Tuy nhiên, điều rõ ràng là tình trạng hiện tại – với sự bất bình đẳng có hệ thống và phân biệt đối xử – không thể duy trì lâu dài mà không gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho cả ổn định xã hội và uy tín quốc tế của Israel.

Câu chuyện của người Arab Israel cuối cùng là câu chuyện về những con người bị kẹt giữa các lực lượng lịch sử và chính trị lớn hơn bản thân họ, buộc phải tìm cách sinh tồn và duy trì nhân phẩm trong hoàn cảnh bất lợi. Đó cũng là câu chuyện về sức mạnh của tinh thần con người và khả năng chống trả trước bất công, được thể hiện qua văn hóa, chính trị và đời sống hàng ngày của họ.

Tài liệu đọc thêm

Để mở rộng hiểu biết và có góc nhìn đa chiều hơn về vấn đề Do Thái và Israel – Palestine, hãy tham khảo thêm các chủ đề, bài viết được khai thác sâu vào từng khía cạnh cụ thể dưới đây.

Nhóm bài viết về gốc gác, bản sắc và niềm tin:

– Từ Abraham đến lưu đày Babylon – Hành trình dân tộc trong Kinh Thánh và khảo cổ học.

– Lịch sử, chu kỳ và ký ức của một tôn giáo không có địa lý – Do Thái giáo.

– Người Do Thái là ai? Một dân tộc, một tôn giáo, hay một nền văn minh?.

– Chủ nghĩa bài Do Thái trong Kitô giáo – Thần học, hình ảnh và huyền thoại.

– Cây sự sống, ánh sáng vô tận và thế giới vỡ vụn – Kabbalah Do Thái và huyền học phương Tây.

– Lý tưởng giải cứu và chính trị cứu thế của chủ nghĩa Messiah trong Do Thái giáo.

– Bản sắc xuyên biên giới của người Do Thái trong không gian lưu đày.

Nhóm bài viết về lưu đày, tri thức và ảnh hưởng toàn cầu:

– Di sản toàn cầu của người Do Thái – Từ lưu đày đến quốc tế học.

– Vai trò của người Do Thái trong tri thức phương Tây.

– Sự im lặng của cộng đồng Do Thái Mizrahi trong lịch sử.